نکات مهم درپپشگیری ازبیماریهای روان تنی وحفظ وتامین بهداشت روانی:

نکات مهم درپپشگیری ازبیماریهای روان تنی وحفظ وتامین بهداشت روانی عبارتنداز:١-بدن خودرا قوی وسالم نگه دارید٢-ازبیکاریهای ممتدخسته کنندهوکارهای طاقت فرسابپرهیزید٣-ازقبول چندین کارومسولیتهای چندجانبه بپرهیزید٤-فعالیت شغلی خودرا باتحمل بدنی خودمتناسب کنید٥-نسبت به ادامه زندگی بی علاقگی نشان ندهید٦-درمقابل مصایب سخت وناگوارمقاوم بوده وهرگزسستی ازخودنشان ندهید٧-درتمام کارها به خداتوکل کنیدوهمیشه به یادخداباشیدباانجام فرایض دینی٨-به خود وخدای خود متکی باشید٩-در رفتن به مجالس ترحیم کوتاهی نکنیدو گهگاهی برسرمزاراموات خودبرویدتادریابید که سرانجام انسانها جزمرگ وارمیدن در زیرخاک سرد وتیره چیزی نیست10-بیش ازحد پایبند دنیانباشیدودرجمع اوری مال دنیا حریص نباشید١١-زندگی ساده ودور ازتجملات را درپیش گیرید١٢-امیال وارزوهای خودرا کنترل کنید١٣-با همه افراد وخانواده خود با احترام رفتارکنیدودرصدد توهین وتحقیردیگران نباشید١٤-خندان وگشاده رو باشید١٥-واقع بینانه عمل کنید واز اوهام وخرافات بپرهیزید١٦-حسود وکینه ورزنباشید وحسرتچیزهای نداشته را نخورید١٧-ازتلقینات بد وناهنجار اجتناب کنید١٨-توقع بیجا وبی مورد نداشته باشید١٩-ازسوظن جدا بپرهیزید20-واقع بین وخوش بین باشید٢١-ازانچه انسان را هیجان زده میکند پرهیزکنید٢٢-انعطاف پذیر باشیدودرمقابل رفتاردیگران گذشت راهرگزفراموش نکنید٢٣-ازمبارزه ومواجهه با مشکلات زندگی هرگز ناامیدنشوید٢٤-رفتاری مناسب با سن وشخصیت خود داشته باشید٢٥-به اندازه کافی استراحت کنید وازشب زنده داری دوری کنید٢٦-درحداعتدال غذابخوریدوتغذیه سالمی داشته باشید٢٧-هفته ای یک روز استراحت کنید ودرصورت امکان هرسال یک ماه به گردش وتفریح بپردازید(هرسه ماه یک هفته)٢٨-ورزش واستنشاق هوای ازاد را فراموش نکنید٢٩-به سوی طبیعت بروید واز زندگی تصنعی بپرهیزید وبه خوبیها فکرکنید30-برای انجام کارهای فکری جای راحت وخلوتی را انتخاب کنید٣١-خودرا ازسروصداهای ناخوشایند محیط دورکرده وسعی کنیدمسکن خود را درجای خلوت وخوش اب وهوا انتخاب کنید٣٢-در میزان روابط جنسی افراط نکنید٣٣-از داد وفریادهای بیهوده خودداری کرده و همیشه خونسردی خود را حفظ کنید٣٤-پرخوری نکنید و وزن خود را درحدمناسب حفظ کنید٣٥-ازمصرف مشروبات الکلی ومواد مخدر جدا خودداری کنید٣٦-هرگزدراختلافات دیگران دخالت نکنیدمگردرفرصتهای مناسب ومحیط ارام وان هم رفا برای رفع اختلافات طرفین٣٧-مشکلات عاطفی خود را درسینه دفن نکنید اگر درد دلی داریدباافراد مورد اعتماد درد دل کنیدتا ارامش پیدا کنید٣٨-حتی الامکان هرمشکلی را حل شده تصور کنید ودرفرصت های مناسب درحل انها بکوشید٣٩-ازمراقبت های پزشکی غافل  نباشید40-برای انجام کارهای روزمره برنامه ریزی صحیحی داشته باشیدوازعجله کردنهای بی مورد خودداری کنید.((به امید تندرستی وسعادت همه عزیزان)).

تاش نشینان بخش عنبران(تطبیق برخی واژه های فارسی با تالشی عنبران/ قسمت8)

گهواره
گوفِه

گردو
وِز
گچ
گِج

گردیدن ( دنبال چیزی)
نَوِ ی
گچی
گِجین

گرسنه
وَشیان
گدا
پیَه چِن

گرسنگی
وَشیانی
گدایی
پیه چِنَه تی

گرفتن
گاتِه ی
گذاشتن
نوئه

گرفتنی
گاته نین
گذاشتنی
نوئه نین

گرفته
گاتَ شِ

گرفتار
گیرفتور

گشود
اوکاردِ ی

گرفتاری
گیرفتوری

گشتن
نَوِ
گرگ
نِچی

گشتنی
نَوَ نین

گرم
گام

گشته
نَوَی

گرم شدن
تاسبِه

گشنیز
گِشنی

گرماگرم
تَسَ وَسَ

گفتار واهی
هَپَروت
گرمی

گامی
گفتگو

ووتِ ووژ
گرم اب
گام اوو

گفت و شنود
ووتِ مَس

گرو
گیرو

گفتن
ووتِی

گِرِه
آنگِل

گفتنی
ووتَ نین

گریه
بَمِ

گفته ( گفتار)
ووتِی

گریه کردن
بَمِ ی

گُل
ول

گریان
بَمِندَی

گل پر
سویه لیف

گریاندن
بُونِیه

گِل
گِلی

گریاندنی
بُونِیه نین

گل مژه
گاندِمَ

گریانده
بوونیه شِ

گلابی
آنبو

گریختن
تِلِی

گلابی جنگلی
هولَه

گریختنی
تِلَه نین

گلایه
گرَی

گریختن
تلِی

گلو
لوک- خِرتَ

گَزیدن ( نیش زدن)
تِک نِی

گلّه
گَلَه

گله گاو

نوفی

گله گوسفند

گله بره

وَقَل

گله اسب

اِلخی

گزیدن
تک نیه نین

گله بان-چوپان
گَلان

گله بان گاو

نوفی یان- نوفی اَوون
گَزیده

تِک نیه شِه

گلیم
کیلم
گُزیدن( انتخاب کردن)
پِچِنی

گم( مفقود)
گین
گزیدنی
پچنیه نین

گمان
گِمون
گزیده
پِچِنیه شِه

گناه
گِنو
گسستن
پِسِندِ نِی

گنبد
گِنبَذ
گشاد
هوویژ

گنبدی
گِنبذین

گنجشک
کومه کیژه

گونی بزرگ
خَرال

گنجشک آبی
پالِپِه

گُوِه
پوز
گندم
گاندِم

گوینده
اَووت
گوجه فرنگی
پامه دور

گیج
گیژ
گودال بزرگ آب
بیل – هستِل

گیرکردن
دَماندِه
گودال کوچک آب
خِل

گیسو
مویَه خول
گودی
نِقِلی

گیلاس
گِل یوس
گوز
تیز

ل

گوزن
کوژبِز

لااقل
نامالا
گوسالة زیر یکسال
گوگ – گوگله

لابه
لووَه
گوسالة یکساله
پورنَه

لاشه
لُوش
گوسالة بالای یکسال ماده
یَوِه

لاغر
لود
گوسالة بالای یکسال نر
کَل – کَله

لاغری
لودی
گوسفند ( به ترتیب سن)
وَ – دِر- پَس

لاف
لوپ
گوسفند گوش کوتاه
کِر

لاک پشت
کَسِ
گوسفند بدون گوش
کوت

لال
لول
گوسفند نر
قوچ

لالی
لولی – لولَتی
گوش
گوش

لاله
اَلوله
گوش خز
دِدوم

لامپا
لامپَ – لَمپَ
گوشت
گوژد

لانه
لونَ
گوشتی
گوژدین

لاوک
لوکَ
گوشت خالص و تازه
تاوویَه -چلوخَ

لایق
لوقی
گوشت کوب
قیمه کی

لایه
لویَ
گوشمالی
گوشه مولَ

لب
ل و
گوش ماهی
زانگَلَ گوش

لبه
مارز-مارزَ
گوشواره
گوشو وَ

لبة پهن
لَپَک
گونی
تَلیس - سِ گَزی

لباس
اولَت

لبالب
ل و بَ ل و – کوک لی

لوبیا
لوبیه
لبخند
ل و ژَ سِرَی

لوزه
لوک
لُپ
جِلم

لوچی چشم
چِر – هِر
لپه
لَپَه

لولا
انجامَ
لثه
نَق

لوله
لولَه
لحاف
لِف

مخزن ادرار بچه در گهواره
اوخونه
لحد
اَلحَد

لولة سفالی
گِنگ
لخت
لوت- لوچ
لخت (بدون شلوار)

کونَ شالو
شیشه ای چراغ لامپا
لاله
لختی
لوتی – لوچی

له کردن
لِرتِنِه
لِذّت
لَذّت

له کردنی
لرتنیه نین
لذیذ
لذّتین



لرزه
لارز

لیز خوردن
فِرسِی
لرزیدن
لارزِ ی

لیسیدن
پِلِشتی
لرزیدنی
لارزَ نین

لیسیدنی
پلشته نین
لرزنده
اَلارز

م

لزج
فِس گیل

ما
اَمَه
لقمه
جِلمَه

مات
موت
لکنت زبان
جوت – پَلتَک

ماتم
موتم
لکّه
لَکَه

ماچ
مَچ
لگد
لقَه

مادر
نَنَه
لمیدن
اُدوئِه

مادر بزرگ
پیَه ننه
لمیدنی
اودوئه نین

مادرزن -مادرشوهر
هَسِ
لنگه
لنگَه

پدر زن-پدرشوهر
هَسوئهَ
لنگیدن
لانگِه ی

مادری
ننه تی
لنگیدنی
لانگه نین

ماده
موئَه
لواش
لَ ووش

مادگی
موئَه تی
لواشک
لَ ووشَ

مادیان
مودین

مار
مور – نَهلَتی

مبتلا
مِبتلو
مارمولک
مورَچَچول

مترسک
دوی لَ
ماست
موست

متقال
مِتِل
ماسه
هوش

مته
ماها
ماسه ای
هوشین

مجرد
سوبای
ماسوره
مکوک

مجموع
گِِرد
مال
مول

مچ دست
بی لَنگ
مال او
چَوِه

مچ پا
چِق
مال ایشان
چَ وون

محال
محول
مال تو
اِش تِ

محکم
قوییم – قِف چَق- بَرک
مال شما
ش مَ

محکمی
قوییمی – قفچقی - بَرکی
مال ما
چَمَ
محل ریختن زباله
سَ لَوو
مال من
چِ مان

محل ریختن سرگین
سل گو
مالیدن
مولِی

محل ریزش سنگ و خاک
رِژول
مالیدنی
مولَه نین

محل نگهداری برّه
وونَه
ماله
مالَه

مخفی
نین
مالیات
مولیوت

مخفیانه
نونَکِه
ماما
مومِن

مدفوع گوشتخواران
گو

مامایی
مومِنَه تی

مدفوع علفخواران
سل – گلارد - قق
ماندن
ماندِی

مد
رسم – دَب
ماندنی
ماندَ نین

مخملک
اَوی
ماه ( زمان)
مانگ

مردار
مردول
ماه ( مهتاب)
اوشِم

مرد
مِرد
ماهی
مویی

مردی
مِردی
مایه
مویه

مردانگی
مِردیه تی
مایع چسبنده و ژله مانند
لیزمَه

مردانه
مردونه
مایه ی خمیر
حمی یوز

مرده
مارده

مردن
ماردِ ی

معاینه
ماینَه
مردنی
ماردَ نین

معده
میدّه
مرز
مارز

معیوب
ماییف
مرغ
کاگ

مغز
مازگ
مرغ ابیانه
کَوَلَه

مغز گردو
لِسِه
مرگ
مارگ

مفزدار
کَکَل
مریض
نوخَش

مغرب
حَشی اَیشِه
مزاج
میزوج

مفت
مِفت
مزد
مِژد

مفتی
مِفتَه
مزرعه
وِرَه – هی

مفتول
مافتیل
مزه (طعم)
طَم – طام

مغتنم
کیسِب
مزة ترش و شیرین
مِی خوش

مکیدن
پِسِپنِی
مژدگانی
مژدانی

مگر
مگه
مژه
میژه

مگس
موز
مسلمان
مِسِلمون

ملّا
مَلّو
مسلمانی
مسلمونی

ملائکه
ملایکه
مشت
مِشت

ملاقه
ملوقه
مشترک
ایجو

ملایم
مِلویم
مشتری
مِشتری

ملخ
واشتن کنه
مشرق
هشی بِمِی

شمال

هاییم

جنوب

نسو

من ( واحد وزن)
من
مشمع
مشمّوع

من ( ضمیر)
آز
مصیبت
مِصیبت

منقار
تِک
مضایقه
مضوغَه

منی
تِخم
مطرب
موطروف

من هم
آزن
مطمئنّ
آرخین

منگوله و حاشیة منسوجات
لیژ
معاف
ماف

مو
مو
معاوضه کردن
دَگِشَگ

موی درهم
کِلکه

مواظبت ( احتیاط کردن)
هُودی

ناخن
نان گر
موتور
ماتور

ناز
نوز

موج دریا
لَپَ

نازک
نوزک – تَ نِک
مور مور شدن عصب و غضله
اوژه اوژه

ناشتا
اَنوشتو
مورچه
مِژونه

ناف
نوف
موریانه
مِرِت

ناکام
نوکوم
موش
موره

ناله
نوله
ممرز ( درخت)
اولَس

نام
نوم
میان
مینه - آره

نامی
نومین
مِه
هِر – چَن

نامادری
ننه لِگ
مُهر
پیچَت – مِهر

نامرد
نومرد
مُهره
مِره

نامزد
پَواندی
مهریّه
کَبین

نامزدی
پواند
مهمان
قونَق

ناموس
نوموس
مهمانی
قونَقَتی

نامه
کوغذ
میّت
میید

نان
نون
میخ
مِخ

نان خام
تاته وَز
میخ دوسر
اسکوف

نان شیرمال
شِتینه نون
میخچه
مخچه

نان آور
نون اوَه
میراث
میروث - سوخَه

نان خور
نون احَه
میز
اُستول

ناودان
نوفری – نوف چوره نه - نوشران
میل
بِسک

نهار
نهو
میوه ریز و آفت زده
رِژَه

نایلون
نیلون
ن


نبات
نبوت



نجابت
نجوبت
ناپدید
نِفیت

نجّار
نجّور
ناتنی
اوگی

نجس
مردول

نحس
نخس

نقاب
یاشمق
نحوست
نخسیه تی

نقره
نِخَه
نخ
توق

نمد
نمَه
نخ پشمی
شولَ توق

نمک
نِمِک
نر ( جنس مذکر)
نی یَه

نواختن
ژِی
نری
نیه تی

نواختنی
ژَ نین
نردبان
سِرد

نوازش
نوزَه
نرم
نام

نوبت
نوبَه
نرمی
نامی

نوبر
نوبینه
نزد
تینو

نود
نَوّه
نزدیک
نِز

نوروز
نَووز
نزدیکی
نِزکی

نوزده
داو نَو
نسترن وحشی
سِکِرد

نوشاندن
پِشو مونه
نسوز
اَنه وَش

نوشاندنی
پشومو نیه نین
نشان
نشون

نوشتن
نِوِشتِی
نشانه
نشونه

نوشیدن
پِشومِی
نشانی
نشونی

نوشیدنی
پشومَه نین
نشت مایعات
زینه

نوک
تِک
نشخوار
نِشِه

نوکر
نوکَه
نشستن
نِشتِی

نوکری
نوکه تی
نشستنی
نشته نین

نَوِه
نَوَه
نعل
نال

نهال
توقه
نعلبکی
نالبکی

نهان ( مخفی)
نینو
نفت
نات

نهادن
نوئه
نفتالین
نفته لین

نیاز
اَژو
نفخ
کوپ

نُه (عدد)
نَو
نفس
یَن

نه
نِ

نی
نِلَه

وردست
داستک
نیش ( دندان حیوانات)
گی

ورده
واردنه
نِیزه
نیزه

ورم
پاندوم
نیست
نی

وسیلة موردنیاز
دیلَگ
نیشگون
پیسگین

وصله
پینه
نیش زدن
تِکنِی

وفا
وفو - بفو
نیش زدنی
تکنیه نین

وفادار
وَفوماند
نیم
نیمه

وقت
واخت
نیمدار
نیمدوشت

وقف
وخم
و


ولرم
ایلِق
واکس
وَکس

ولرمی
ایلِقی
وبال
بَبول

ویار
وونی
واشدن
اوبِی

ویاری
وونیه تی
واشدنی
اوبه نین

ویران
ویرون
وا
اوژ

ویرانه
ویرونه
واجب
ووجیب

هـ

وادار
وودور

هار
هار
وارث
ووریث

هدف نخورده
فِت - پِت
وارونه
سَبَکون

هدیه
سوغت – خلت
واژگون
پِگاردِی

هذیان
هپروت
واژة تعجب و تأکید
لاپ

هاون
هوَنگ
وافور
بافور

هر
هار
وام
قارض

هرکجا
هارجو – هار وِرَه
وحشی
آشیو

هرکس
هارکسی – هار کشتی
وجب
وِژَه

هرگز
هیچ - هیچَن
وجدان
ویژدان

هزار
هزو
وجین کردن
هلوق

هزارپا
کِرِژ دُم
فارسی
تالشی

فارسی
تالشی
هستة میوه
لاته

هم اکنون هم
اِسَتَن
هشت
هشت

هوا
هوو
هشتاد
هشتو

هواپیما
اَلیپَران
هفت
هافت

هواکش تنور زیر زمین
گِلفَه
هفتاد
هافتو

هشیار
تیلیک
هفده
داو هافت

هوو
اَوِسنِه
هُلو
هولی

هوویی
اوسنیه تی
هم سن و سال
تای توش

هویچ
دومَرشَ– بومرشَ
همان طرف - همانجا
هاقنو- اَیو

هیجده
داو هشت
همانند – همتا
آربَه

هیچ
هِیش – هیچ
هُل دادن
هَوَلیتَه

هیچکدام
هیچ گله
همراه
همرو

هیچکس
هیشکی
همراهی
همروئَتی – هَمروئی

هیزم
ایزِم
همسایه
هامسویه

ی

همسایگی
هامسویه تی

یار
یور
همیشه
هِگو – هِژو

یاری
یوری
هموار
همو

یاد
یود
همواری
هموئی

یازده
داو ای
همکاری
کویََینَه

یافتن
ویندِی
همگی
همَینه

یافتنی
ویندَ نین
همه
گِرد

یائسه
سی یین
همین
اِم

یخ
بی یَه
همین جا
اِمرَه

یرقان
زاردی
هندوانه
زماستونی

یقه
یخه
هنر
هِنَه

یک
ای
هنوز
هَلَه

یکبار
ای کَرَه
هم اکنون
اِسَت

یکباره
ای کره تی

یکجا
ایجو

یکجایی
ایجویی

یکسان
ایجوره

یکسانی
ایجوره تی

یکی
ایلَه

یگانه
ایله

یواش یواش
گَدَه گده

یورتمه
یورقه

یوغ
گیو

یونجه
یونجه

تالش نشینان بخش عنبران(تطبیق برخی واژه های فارسی با تالشی عنبران/قسمت7)

عداوت
عَدو وَت

عمّه
مامَه

مامه زو

غنیمت
کیسِب
عمو
مامو - عامو

غیرت
غِر یَت
عموزاده
عامویه زو – مامیه زو

غیرتی
غِریَتین
عمق
نِقِلی

ف

عمیق
نِقِل

فارس
فورس
عناد
رِک

فارسی
فورسی
عنکبوت
کورَه تَن – تورَه تن

فاسد شده ( پوسیده)
پوتِل – پِخَه ی
عوض افتادن
دگِشَگ

فاصلة سر تا گردن (قفا)
کَفورَه
عیادت
عیودت

فال
فول
عیار
عیور

فالگیر
فولچی
عیب
عاییب

فاله
لونَه مو
عید
عید

فانوس
فَنار
عیدی
عیدونه

فتیله
پیلتَه
عینک
چَشمَک – عینک

فحش
دِژمون
عین خیال
عین تِرِس

فدا
فیدو
غ


فضلة ماکیان
زِل
غار
نووَه

فرار
تِلِه ی
غاز
غاز

فراموش
یودو
غبغب
غِِنج

فراوانی و وفور چیزی
زِپ - بول
غربال آرد
پِرجین

فردا
ماشکی - ماشگَده
غربال حبوبات
کَم – کامال

فرزند
بالَه
غرق شدن
تَسِه ی

فرسودگی
اَی وِشییِه
غروب
هشی اَی شِه

فروختن
هاتِه ی
غسل
غِسل

فروختنی
هاتَه نین
غلاف
غلوف

فروخته
هاتَشِه
غلطک
وِردول

فروکردن
دَقاندِه ی
غلطیدن
گلو گلو

فروکردن چیزی در زمین
اَی کویِه ی

فریب( دست انداختن)
داست دَقاندِه

قامت
بَشن
فسنجان
قَیلَه

قایق
لوتکَه
فشار
اَی گاتِه ی

قایقران
لوتکه چی
فشار بده
اَی گات

قایم موشک بازی
نینو کوپنِه
فشارنده
اَیمَه گات

قباله
قبوله
فشنگ
گولولَه

قپّّه
قولوپّه
فقیر
فقِر

قبر
قَو
فکّ
اَنگ

قبراق
قِروَق
فکر
فیک

قبرستان
قوِستون
فلاخن
کِند

قبل - قبلی
نا – نایی – ناندَه کی
فلفل
ایستی یوت

قبلاً
ناکو
فنا
فنو

قبله
قِبولَه
فن و شگرد
چَم – فاند

قبور
قَوون
فندق
فِندِق

قد
بولو
فنر
فنار

قد و بالا
بَشن و بولو
فوت ( دمیدن)
ووژِه َی

قدرت
قِدرت
فولاد
پولو

قدم (گام)
گََم
فهم
فام

قرار
قرور
فهمیدن
دَرَسِه

قربان
قِبون
ق


قربانی
قبونِی
قابله
مومِن

قرقره نخ
چِقَه توق
قاپیدن
دَپوره

قرص
حَب
قاچ
کوز

قرعه
پِشک
قارچ
گوبَلَگ

قسمت
باخش
قاشق
کِچَه

قصّاب
قصّوب
قاطر
قاطِه

قصاص
قصوص
قالی (فرش)
خالی

قضاوت
قضووَت

قطره
تِلَه

کارگری
فَهلَه تی
قلعه
قالَه

کارنده
اَکاشت
قلقلک
قِزلَلَه- قِژلَلَه

کاروان
کَروان
قلوه
وِک

کاروان سرا
کَروان سَرَه
قنات
قنوت

کاریز
کَهریز
قنّاره
قنّوره

کاسه
کوسَه – توس
قناعت
قنوعت

کاش
خَسَه ی
قنداق
قِندَق

کاشتن
کاشتِه ی
قندان
قتّان

کاشتنی
کاشتَه نین
قورت دادن
اَی باردِه ی



قوزک پا
چِق

کاغذ
کوغَذ
قوری
چانیک

کافر
کوفیر
قولنج
کولونچ

کافه
قَفَه
قهر
تا

کاکل
کَکولَه
قی چشم
زِل

کال
کول
قی دماغ لزج
لِمب

کاه
سِمَه
قی دماغ خشک
کورَه

کاه سوزنی خوشة گندم و جو
قِل چیغ
قیامت
قیومت

کاه دان
سِماین
قیر
قی

کاه گل
سِمَه گِلی
ک


کاهل
کوهیل - کِوول
کابوس
قَرَه

کاهلی
کِوولی - کِِوولَه تی
کابین
کَبین

کباب
کَبوب
کاج
کاج

کبد(جگر سیاه)
یَغَه بِند
کاچی
لَکَه تور

کبریت
ایپیشگَه
کار
کو

کبک
زَنج
کار عجولانه
تاتَه وَجَه

کبوتر
کافتِه
کارگر
فَهلَه

کبود
کاوو

کورَه

کر ( نا شنوا )
کُور
کت مردانه
آخلیق – چِخو

کری ( ناشنوایی )
کُوری
کت زنانه
یَل

کُرّه ( نوزاد اسب )
کِرَه
کتاب
کیتوب

کُرّه ( نوزاد الاغ )
خوتوخ
کتف


کِزّ
قِژ
کته پلو
پِشَه پلو

کسی که دارای پاهای پرانتزی باشد
شاتَه گِر
کثافت
مِردولی

کساد
کَسود
کثیف
مِردول

کاسب
کوسیب
کج
شات – پِر – هِر

کسی که دارای لب بزرگ باشد
لِوین
کجا
کورَه

کِش
ریزین
کجاست
کِوِه – کورَندَه ی

کشان کشان
شِکِر شِکِر
کجی
شاتی – پِری – هِری

کشاندن
شِکِرنِه
کدام
کوم – کون

کشاندنی
شِکِرنیَه نین
کدام یک
کوم گِلَه - کون گِلَه

کشتار ( کشتن )
کِشتِه
کدخدا
کَتّو

کُشتی
دَچِکِه ی
کدو
کِیی

کَشتی
گَمی – پوییز – پِرَه خوت
کدو تنبل
بُورانی

کشت زار
وِرَه – هی
کرسی
صاندَه لی

کشک
سویَه
کرایه
کیرَه

کشیدن
دَکِرنِه ی- شِکِرنه ی
کراوات
فوکّول

کشیدن دخانیات
کَشِه ی
کردن
کاردِه ی

کشیدن به پایین
اَی کِرنِه ی
کرخ
کِه – هینز

کشیدن به بالا
پِکِرنِه ی
کرده
کاردَشِه

کشیدنی
دَکِرنیَه نین
کرم
کِم – مِلِه

کف
کا
کرم زده
کِمِژو

کفایت
اِفوقَه
کرم کدو
لَت

کفتار
کافتور
کرور
کُرول

کفش
مَشو

کفش دوزک
دونَه ژَن

کُندی
کِندی – کِلی
کَک ( حشره )
کِک

کَندن
کاندِه ی
کلاغ
لو

کَندنی
کاندَ ه نین
کلاف نخ
ویلَه

کُندِه
کِندَه
کلام ( سخن )
گَپ – کَلوم

کندو گِلی
کاندِه
کلانتر
اَمنیَه

کندو چوبی
کِرِژ
کلاه
کِلو

کَنِه ( حشره )
گَنَه
کُلُفت
سِراف

کوبیدن
کویِه
کُلُفتی
سِرافی

کوبیدنی
کویَه نین
کلم
کَلِم

کوتاه – کوتاهی ( طول )
کوتو – کوتویی
کلنگ
کِلِنگ

کوتاه - کوتاهی ( ارتفاع )
نِمز – نِمزی
کلوچه
کِلچَه

کوچک
روک – گََدَه
کلوخ
آنگِلو

کوچک تر
گَدَ لی
کلّه
کَلََّه

کوچک ترین
لاپ روک – لاپ گَدَ لی
کلید
آچَر

کوچکی
روکی – گَدَ لی یَتی
کلیه
وِک

کور – کوری ( نابینا )
کو – کویی
کله پاچه
کَلَّه پوچه

کوزة بزرگ آب
هِمبَه
کم – کمی
کام - کامی

کوزة کوچک آب
بِزَکچَه
کم ترین
لاپ کام

کوله بار
شَلَه
کمد
کُمِد

کولاک
سورِغ
کمر
مِینَه

کومِه ( محل استراحت موقت )
کومَه
کمربند
قََیش

کوه
باند
کمین کردن
مُوسیِه

کوهان
کوروغ
کنار - پهلو
کَنو – پالو

کهنه
کانَه
کُنج
کِنج

کی ( چه زمانی )
کِینَه
کنجد
کِنجی

کیسه کوچک
سِه گَزی
کُند
کِند – کِل

کیسه بزرگ
خَرال

کیسه صفرا
زو

گذشتن
دَواردِ ی
کِیف
کِف

گذشتن وقت درو
وَقوم – اَی شِه
کیف
ساک

گذشتنی
دواردَ نین
کیفر – جزا
دیوون

گذشته
دَواردَه
کین ( تنفّر )
کینَه

گذراندن
دَووردِ نِی
کینه ای
کی نین

گذراندنی
دَووردِ نیه نین
گ


گذرانده
دووردِ نیه شِه
گاری
اَرَبَه

گرامافون
گِرام
گاز گرفتن
قِچ ژَیِه

گران
وِهو
گال ( بیماری پوستی)
گِوِندَن

گرانی
وِهویی
گالش ( کوه نشین)
گولِش

گراییدن
گاردِ ی
گالوش(کفش)
کَلوش

گراییدنی
گاردَ نین
گام
گَم

گراییده
گاردَی
گاو
گوُ

گربه
پیشیگ
گاو کوهی
کوژگو

گربة وحشی
سامبوئَه
گاو نر ( اخته شده)
گیتَه گو

گرد ( دایره ای شکل)
گردول
گاو نر (اخته نشده)
کل – کَله

گرداندن
گوردِنه
گاو آهن
خیش

گردش
نَوِ ی
گاودانه( علوفه)
کِرچِم

گردن
گِیی
گاومیش
گومیش

گردن بند
گیو زَه

تالش نشینان بخش عنبران(تطبیق برخی واژه های فارسی با تالشی عنبران/قسمت6)

زیر
ژی یو

سال نو
اَوَه سور
زیر پایی
لَمَه

سالم
سولِیم
زیربنا
بِنورَه

سامان
سوه مون
زیر بغل
کَشَه بِن

سایه
سو
زیر پیراهن
جونَه شَیی

ساییدن
سویِه
زیر و رو
ژیو پیو

سبد
سَوَه
س


سبز
هاوز
سائل ( گدا)
گَدو – پیه چِن

سبزی
هاوزَه
سابق
سوبیق

سبک
سِوِک
سابقه
سوبیقه

سبکی
سِوِکی
ساییدن
سویِه

سبوس
پین
ساحل ( کنار)
کَنو

سپردن
داست باردِه
ساختمان
سَختومان

سپرز
شِپارز
ساختن
سوختِه

سپست( نوعی علف)
سِبِست
ساده
سوده

ستاره
آستو وَه
سادگی
سودَتی

ستون
هِستون – سونَه
ساز
سوز

سحری
چَسَینهَ – چَسِه ی
سازش
سوزِش

سخت
ساخت
ساعت
ساعات

سختی
ساختی
سافل
سوفل

سخن
سِخان
ساق
پوچَه

سدّ ( بند )
سَه وون
ساقة گندم و جو
کِلَش

سر
سَه
ساکت
تام

سرآمدن
سَه اومِه ی – سَه بِه ی
سال
سور

سربالا
پِتات – سَبَب پِه

سر برهنه
سَه بَنَه سو

سِرگین
سِل
سرآزیر
سَه بَژژِه

سرگین گاه
سِل گو
سرب ( فلز )
سِلپ

سرمای شدید
شَختَه
سربی
سِلپین

سرما خوردگی
سارد گِنِه ی
سرباز
سَه اوژ

سرمایه
سَمویَه
سربرآوردن
سَه بِواردِه

سرمه
سمَه
سربسته
سَه باستَه

سرنا
زِرنو
سربلند
سَبارز

سل ( بیماری )
سِیلّ
سربلندی
سَبارزی

سلام
سَلوم
سرپا
سَپ پو

سلامت
سَلومت
سرخ
سِ

سلامتی
سَلومتی
سرخ کردن
اوبِشتِه

سلمانی
دَلّوک
سرخی
سِ یی

سلیقه
سَلِقَه
سرخس
وِل

سُمّ ( ناخن حیوانات)
سِمب
سرخک
سِلی

سمباده
سُمباتَه
سُر خوردن ( سُر سُره)
فِرسِه ی – فِسگیل

سمندر
کَلَه کافچ – هاوزَه گودوش – کرتن کَله
سرد
سارد

سمور
سام بوئَه
سرد کردن
اوسیونِه ی

سنّ ( طول عمر)
سِنّ
سردی
ساردی

سنتور
سانتور
سر شیر
خومَه تو

سنجاب
آغسَه سیچان
سُرفه
تُوخِه

سنجاغ
سانجَغ
سُرفه کردن
تُوخِه ی

سنجد
سِنجِه
سرکوفت
سار کویَه

سندان
زِیندون
سرکه
سِرکَه

سنگ
سِغ
سر گردان
سَفیل

سنگ انداز چرمی ( فلاخن )
ریزینَه چولَه
سرگرم
سَگام

سنگین
گِ وون
سرگیجه
سَگیژلَه

سنگینی
گِ وونی

سوا ( جدا )
جو

سیرابی
شیلدون
سواد
سَه وود

سیر سیرک
سی سارگ
سوار شدن
پِنِش تِه ی

سیزده
داو سِه
سوت
تی تَک

سیصد
سِ صا
سوت زدن با دهان
فِش تِرِق

سیل
او وَیز
سوت زدن با دهان با آهنگ
اویَه زِلِه

سیلی
سیلّی
سوختن (سوزاندن )
سوتِه ی

سیمان
سِمِند
سوختنی
سوتَه نین

سینما
سینَمو
سود
مَنفَت

سینِه
سینَه
سوراخ
حِل

سینه پهلو ( بیماری )
سَتَل جَم
سوزاندن موی کله پاچه
پِسوتِه ی

سینه کوه
دیمَه
سوزن
دارزَن

سینی
پودنیس
سوزن بزرگ دوخت
شولَه دارزَن – غِغ

ش

سوسک
پِس پِسِلو

شاخ
شوخ
سوهان
سِخون

شاخه
ُخولَه
سه ( عدد )
سِه

شاخة فرعی نازک
شیو
سی ( عدد )
سی

شاد
شُو
سیاه
سی یو

شادی
شُویی
سیاهی
سیوئی

شادمانی
شوی شو
سیاهدانه
قَره َدونَه

شاغول
شوغول
سیب
سِف

شال
شول
سیب زمینی
یِرالمَه

شالیزار
بیجور
سیخ
بِسک

شام
شان گونَه
سیخونک
بیز

شانزده
داو شاش
سیخ شدن مو بر بدن
بیز بیز

شانه
شونه
سیر ( خوردنی )
سی

شانه به سر
شونَه پَپّو – چینه پاپپو
سیر شدن از غذا
سی

شانة پشم
شونَه می

شاید
گاسی

شکّاک
شَکّوک
شاهد
شوهِید

شکاندن ( شکستن )
آرِشتِه ی
شاهین ( پرنده )
پُوت

شکاندنی ( شکستنی )
آرِشتَه نین
شب
شَو

شکل
عَکس
شبدر
خَشَه

شکم
لَوَه
شباهت
اوشِه ی

شکم درد
سانجو – لَوَه دوژ
شپش
سِبِژ

شکمبه
شِپانگَنَه
شتر
دَوَه

شکمو
لَوَین
شخم
شوم

شکوفه ( باز شدن گل گیاهان)
زیزَه
شخم زدن
گیت کاردِه

شَل
شِل
شدن
بِی

شُل
لَس
شراب
شَروب

شلّاق
قَمچی
شراره آتش
موت – موتَه

شلتوک
شالتوک
شروع کردن
دوِش گِنِه ی

شلوار
شالو
شست ( انگشت )
کَلَه آنگشتَه

شلوار زنانه
پوجیمَه
شستن
شِشتِه

شما ( ضمیر)
شمَه
شستنی
شِشتَه نین

شمردن
آشماردِه ی
شش ( عدد )
شاش

شمردنی
آشماردَه نین
شصت ( عدد )
شِصت

شمارنده
آیَشمارد
شعور
شور

شمشاد
شِمشو
شفا
شِیفو

شمشیر
قَمَه
شغال
شَغول

شنا
سینوو
شقایق ( آلاله )
اَلولَه

شن کش
دِمرِخ
شغّه
شَخکَه

شناختن
زِنِه ی
شکار
شِیکور

شناسنده
اَزون
شکارچی
شِیکورچی

شنیدن
مَسِه ی
شکاف (درز)
هِل

شنیدنی
مَسَه نین

شوخی
شوخ لِق

صبح
صِب
شور ( مزه )
سُو

صبحدم
رَوَنده
شوری
سُویی

صبر
صَب
شورة سر
نُو

صحرا
کافشَن
شوهر
شویَه

صحیح - درست
دوز
شیب تند
تِش

صخره
کِت – هال
شیب - شیب مانند
نِوا – نِواکِه

صد( عدد)
صا
شیر خوردن از پستان
دی یِه

صدا
صدو
شیر دادن از پستان
دی یونِه ی

صدا زدن
هلِه کارده ی– وان کاردِه ی
شیر خوردن
شِت

صرع
غَش
شیر خوار
شِت اَحَه

صغیر
صغِر
شیر دان
شیلدون

صندلی
صاندلی
شیرده
شِت اَدَه

صندوق
صاندوق
شیرین
شین

صنوبر
اوشِن
شیرینی
شینی

صورت
دیم
شیطان
شَیطون

ض

شیطنت
شَیطونَتی

ضامن
ضومین
شیهه اسب
شیو شیو

ضلالت
ضلولت
ص


ط

صابون
صوبون

طایفه
طویفَه
صابونی
صوبونین

طاقت
کِرِشنِه
صاحب
صوحیب

طاقچه
رَفَه
صادر
صودیر

طرف
طون
صائقه
آوه هو

طرف بالا
پِنتون
صاف
صوف

طرف پایین
ژینتون
صافی
صوفی

طعنه
طاهنه
صالح
صولح

طلا
قِزِل
فارسی
تالشی

فارسی
تالشی
طلاق
طلوق - بِکارده ی

عدس
مَژو
طلسم
طلیسیم

عرق بدن
آک
طمع
طاما

عرق آلود
آکین
طناب
ژی یَه

عروس
وَیی
طوفان
طیفون

عروسی
وَیَه
طویله
طَوولَه

عروسک
وَیی
طهارت
طهورت

عریان
لوچ – لوت – لوپ پوز
ظ


عزا
عزو
ظالم
ظولِم

عسل
آنگیوین
ظرف
قاب

عصا
عصو
ظرف فلزی
سینکَه

عطسه
صَب
ظرف گلی پخت گوشت
دیزَه - گودوش

عطش
علَه تَش
ظرف جمع آوری ادرار بچه در زیر گهواره
اوخونَه

عقب
دوما – پِشت
ع


عقاب
بَهِه - عَلِه
عادت
عودت

علاج
علوج
عاجز
عوجیز

علاقه
علوقَه
عادل
عودیل

علاقه و توجه
پیرنِمات
عار
عور

علامت
علومت
عاقل
عقلماند

علف
عالَف
عالم
عولیم

علف نورس
تیشَه
عبادت
عِبودت

علوفة درهم
رِنَه
عبرت
عیبرت

علوفة تازه و بسته بندی نشده
یَمَه
عتاب ( تندی)
اوتوو

علوفة بسته بندی شده
دارز
عتیقه
عَن تِقَه

عمارت
عمورت
عجله
تَلَسمیش

عمامه
عمومه

تالش نشینان بخش عنبران (تطبیق برخی واژه های فارسی با تالشی عنبران/قسمت5)

دانگ
دونگ

درد کردن
دِژِه
دانه
دونه

دردکردنی
دژه نین
دایِه
لَلَه

دُردانه
نوزَه دوشته
دجّال
دجّول

در رفتن مفصل
بِشِه
دچار
دِچو

دررفتن – فرارکردن
تِلِی
دختر
کینه

در رفتنی
تِلَه نین – بشَه نین
در
بَ

درز - سوراخ
هِل
درخور
دامه – دَمِه

درست
تیمو – وَج
درآمدن
بِشِه – بمه

دوستی
دوزی
درآمدنی
بشَه نین – بمه نین

درشت
دِژد
دراز
دروز

درشتی
دژدی
درازی
دروزی

درفش
بیز
دراز کشیدن
گِنی

درگاه
درگو
دراز کشیدنی
گِنیه نین

درو
دِوَن
درآوردن
بِواردِه

درو کردن محصول
دِوِی
درآوردنی
بوارده نین

درمان
دامون
درآوردن لباس
اَی واتِه

درمانده
دَمانده
درآوردن چیزی از زمین
پِواتِه

دروغ
دِیی
دربار
دربور

دروغگو
دِیی اَووت
دربان
بَچی

دروگر
دِوَن چی
درپوش چرمی خمره
سَلَه

دریدن
پواَکاردِه - پزورنِه
در تنگنا قراردادن
چاپِشته

دریا
دِیو
درخت
دو

دریاچه طبیعی
بیل
درخت افرا
کَکو

دریاچه مصنوعی
هِستِل
درختچه
کول

دریچه
هِل
درجه - شماره
خوت

درّه
دَ

دزد
دِزد

دفاع
دیفو
دزدیدن
دِزدِی

دکّان
توکون
دزدیدنی
دِزده نین

دگمه
دوگمه
دست
داست

دل
دل
دستاس
داستور

دلّاک
دلّوک
دستاویز
داسته موچه

دلّال
دلّول
دستبند
داستینه – بوزگان

دلالت
دلولت
دست چین
داسته چِن

دلبر
دل اَبَه
دستکش
داسته گویه وِ

دل بستن
دل باستِه
دست و پا شکسته
شِله گود

دل تنگ
دل تانگ
دستگیر
داست اَگات

دل خواه
دلِ پیَه
دستگیری
داست گاته

دل دادن
دل دوئِه
دستمال
داسته مول – داسمول

دل دادنی
دل دوئِه نین
دسته
داسته

دل سرد
دل سارد
دستة خوشة حبوبات
چانگَه

دل سردی
دل ساردی
دسته دار
داستَین

دل سوز
دل اَسوت
دشت ( اولین پول )
سِفتَه

دل سوزی
دل اَسوتی
دشت بان
قوروقچی

دل شکستن
دل آرشتِه
دشمن
دِشمِن

دل شکستنی
دل آرشتَه نین
دشمنی
دِشمِنه تی

دل مرده
دل ماردَه
دشنام
دِژمون

دلو ( سطل آب )
دول

دعا
دِوو

دلیل
دلیل

دعوت
تفلیک

دُم
دوم

دعوا کردن
پِچِخِه

دماغ
ونی

دغل
دَغلَتی

دم پخت
پِشَ پات

دف
دَپ

دم
دم

دفعه – نوبت – باره
کَرَه

دُمَل
سِک - زوک کَ

دمیدن ( فوت کردن )
ووژَیِه

دو قلو
ایکیز
دمیدنی
ووژَنین

دویدن
ت لِی
دنبال ( عقب – پشت )
پِش – دوما

دویدنی
تله نین
دنبال کردن
سهِتِه ی – دَهِتِه ی – سَقِنِه ی
سَمانده ی ، سَگنه ی

دونده
اَتِل
دنبال کردنی
سهِتِه نین – دَهِتِه نین – سَقِنِه نین
سَمانده نین ، سَگنیه نین

دویست
د صا
دُنبه
دُمَ

ده (عدد)
دا
دندان
داندون

دِه
دی
دندان قروچه
داندونَه جریسکی

دهان
گَو
دندانه
داندونَه

دهم
دامینجی
دنده
داندَه

ده یک
دا اَنده ای
دو ( عدد )
دِ

دیار
دیور
دوان دوان
تلِی تلِه

دیه ( بهای عضو بدن)
دِیَه
دوازده
داودِ

دیدار
دیدور
دوام
دَووم

دیدن
ویندِه
دوباره – بازهم
ایکَرَن – اوژَن

دیدنی
وینده نین
دوختن
دوتِه

دیر
پِشو
دوختنی
دوتَه نین

دیری
پشویی
دود
دو

دیروز
زینَه
دود کش زیر تنور
گلفَه

دیشب
زینه شانگو
دودمان
دودِمون

دیگ
غََزَن
دوده
هیس

دینار
دینور
دور
دویَه رو

دیوار
دیوو
دوربین
دوربِند – وینوک

دیوانه
شیت
دوری
دویه رویی

ذ

دوشیدن - دوشاب
دوشِه – بوئَه

ذات
ذوت
دگمه
پولک

ذرت
مَکَه گاندِم

دوغ
دو

رسوا
رِسوو

راحت
روحت

رسوایی
رسوویی
راز
روز

رسیدن
رَسِه ی

راست
روست

رسیدنی
رَسَه نین

راست و عمود
دیک

رِشتن
رش تِی

راسو
پورسِق

رشتة آش
پِژَه
راش ( درخت)
اَلوش

رشوه
رِشوَه
راضی
روضی

رفتگر
اَرِت
رام


رفتن
شِ
ران
بود

رفتنی
شَه نین
راندن
رومِه

رُفتن
رِتِه
راندنی
رومَه نین

رُفتنی
رته نین
راه
رو

رقص
راقص
راه رفتن بصورت کشیدن نشیمن بر زمین
کونه فِرس

رقاصه
اَراقص
راست دست
روستیل

رقصیدن
راقصه ی
راهی
روسَه ی

رقصیدنی
راقصه نین
رأی
رای

رقصاندن
رُقصونِه
رایگان
مِفت – مجانی

رقصاندنی
رقصونیه نین
رُب
رِب

رکاب اسب
اوزَنگی
ربا
نِزول

رَگ
رَق
ربودن
رِوویِه

رگه
رَقَه
رتیل
بِ – بِهو – هِرپانگ

رمیدن
دَرَمِه
ردّ ( نشان)
ریز – ریه

رنج - رنجور
رِنج،کوروغ - اَهنَز
رساندن
روسنِه

رنجاندن
رِنجونِه
رَستن
رَخِه

رنجیدن
رِنجی یِه
رسم
دَب

رنده
راندَه
فارسی
تالشی

فارسی
تالشی
رنگ
رانگ

روشن کردن
ووشنِه
رنگ پریده
رانگه وو

روشن کردنی
ووش نیه نین
رنگ سیاه و خرمایی در ناحیة ستون فقرات
رَش

روشن شد
وَشَه
رنگارنگ
رانگ بَرانگ

روغن
روعان
رنگین کمان
پیه ژنه هانه

روغنی
روعانین
روا
رَوو

رونما
دیمه نِمو
روییدن
بِمِه ی

روی ( فلز)
روف
روییدنی
بِمَه نین

رها
رَخِه
رو به آفتاب
هاییم

رهایی
رَخِه ی
روبرو شدن با هم
دیم بَ دیم

رهانیدن
روخنه ی
روباز
دیم اوژ

رهاییدنی
روخ نیه نین
رو
دیم

رهگذر
رو دَیَه وارد
روبوسی
دیم مَچِنِه

ریش
ریش
روباه
رِووس

ریختن
اَی کاردِه
روبند عروس
دوآق

ریختنی
اَی کاردَه نین
روح
روف

ریزش
اَی مِه
رود
رو

ریسمان
ژی یَه
رودخانه
روئَه خونَه

ریسمان بلند جهت بستن اشیا بر حیوانات
شَلیت
روده
رویَه

ریسمان پهن جهت نگهداری پالان حیوانات
کِشِه
روسری
پِلِندِه

ریواس

روسری کوچک – سه گوش
لَچَک

ز

روز
روژ

زاغ
کَجَلَه
روزه
روژه

زالزالک
سِگِلَه- شیگلَه
روزنة سقف بام
کِلو

زالو
زَلِه
روشن
روشون

زانو
زولباند
روشنایی
روشونی

زاییدن
زاندِه ی

زائو
اَزاند

زناشویی
ژِنِ مِردی
زباله
خِلت

زنانه
ژنینَه
زبان
زِوون

زنبور
بِزانگ
زبان کوچک
پِشنَق

زنبور عسل
مِش
زبانة آتش
اَلوو

زنبیل
زانبول
زبر
دِژد

زنجبیل
زانجه فیل
زخم
یارَه

زنجیر
زِنجیر
زخمی
یارَه ین

زنخدان
چونَه
زدن
ژِی

زندان
زیندون
زدنی
ژَنین

زندانی
زیندونی
زرد
زارد

زنده
بَژی
زردچوبه
زارده جولَه

زنده باشی
بِژی یوش
زرده
زاردینَه

زنگ
زانگ
زردی
زاردی

زوال
زَوول
زشت
بِوَج

زوج (جفت)
گیت
زشتی
بوجی

زود
رَ
زغال
زِوِل

زودی
رَیی
زفاف
زفوف

زور
زو
زکات
زکوت

زورمند
زوماند
زلف
زِلف

زوزه
زوز زَه
زمستان
زمستون

زهرآگین
زهرین
زمین
وِرَه

زهرچشم
چَشَه تارس
زمین نرم باطلاقی
زِق

زیاد
وِیی
زمین لرزه
بومه لارزَه

زیادکردن سرعت
خوت دوئه
زن
ژِن

زیادی
ویی اَتی
زن همراه عروس
آندَنَه ژِن

زیارت
زیورت
زنا
زِینو

زیارتگاه
تِبَه

زیان
زیون

سال آینده
اومَه سور
زیبا
ماحبوب

سال گذشته
پونَه
زیبایی
ماحبوبی

سال ما قبل سال گذشته
پیو نَه

تالش نشینان بخش عنبران(تطبیق برخی واژه های فارسی با تالشی عنبران/قسمت4)

چرخ نخ ریسی دستی
چا

چکش
چکوچ
چرخاندن
گوردِنِه ی

چکش بزرگ – پتک
پوک
چرخاندنی
گوردِه نیه نین

چکش چوبی
توخمَخ
چرخیدن
گاردِه ی

چکمه
چکمَه
چرک
چرک

چکّه کردن - چکیدن
تِکِی
چرکین
چرکین

چکیدنی
تکَه نین
چرم
پُوست

چگونه
چه جورَه
چرم پهن دور کپل حیوانات
رونَه کِ

چلاندن
پِخِسنِه
چرمی
پوستین

چلیدن
پِچِلِسکیِه
چریدن
چاردِه

چماق
چومَخ
چریدنی
چارده نین

چمن
چیمَن
چسب
چسب

چَموش

چسبیدن
دَچِکِه

چنار
چینور
چسبیدنی
دچکه نین

چند؟
چاند
چشاندن
چوشتِنه – چوشاندِه ی

چندش
بِز
چشاندنی
چوشتِه نیه نین ، چوشانده نین

چندی پیش
لادی – لادَی
چشیدن
چاشتِه

چنگ
چانگ
چشیدنی
چاشته نین

چنگ زدن سریع
دَواشتِه
چشم
چش

چنگال غذاخوری
چانگول
چشم بندی
چش باستِه – چشمه وسو

چنگال علف
شَنه
چشم چران
چش اَچورن

چنین
ژِگو
چشم غرّه
چشه پورِن

چوب
چو
چشم بد نظر
لَوظ

چوب نازک
چولَه
چشمه
هونی

چوب دستی
لَوو
چغاله بادام


چوبی
چویی
چغندر
چَغِندِه

چوپان گوسفند
گََلان – گَله وون

چوپان گاو
نوفیان – نوفیه وون

حامله
بَوِه
چوس ( باد روده)
پِس

حامی
حومی
چلاق
چولق

حباب
تاپولَه
چون
چون

حجاب
حجوب
چه عجب
ماغول

حجامت
حجومت
چه؟
چی – چیچ

حداقلّ
نامالا
چه هنگام ( چه وقت)
کِی نَه

حدقه
حدقه
چهار
چو

حراج
حروج
چهاردست و پا رفتن
زَوِه زَوِه

حرارت
اَلوو – داندَمو
چهارده
داو چو

حراست
حِووس
چهل
چِل

حرام
حروم
چیدن محصول
چِنِه

حرف
گََپ
چیدنی
چِنیه نین

حرف نشنو
دَمَرَس
چیدن اشیاء روی هم
دَچِنِه

حرص
رِک
چیز یا شیء بدردخور
وَج – وَژ

حساب
حیسوب
چین خوردن
پِجوجِیِه

حسّاس
حسوس
چینه (دانه مرغ)
چینه

حق الزحمه آسیابان
کِوِژَه
چینه دان مرغ
چیلان دون

حقّه
گَلد
چینی ( ظروف )
چینی

حصار
چَپَر
ح


حُکم
حِکم
حاشا
حَشه

حلّاج
حلّوج
حاصل
حوصیل

حلال
حلول
حاضر
حوضه

حلزون

حاجی
حوجی

حلق
خِلخَه
حال
حول

حمل کردن بار
کِرنِه
حالا
اِسه - اِسَت

حمال
حامبال
حالت
حولت

حمام
حموم

حمایت
حمویت

خاکی
خوکین
حنا
خانَه

خاگینه
چانگورو
حنجره
خِرتَه

خال
خول
حواله
حووله

خالدار
خولین
حیا
حیو

خاله
خالَه
حیاط
حیوط

خالی
تَیی
حیض
حِنض - عودَت

خالص
خولص
حیله
حیلّه

خام
خوم – کول
حیوان
حَیوون

خامی
خومی – کولی
حیوان بی شاخ
کولَه

خام بودن
خومتی – کولتی
خ


خاموشی
اوکشیِه تی
خائن
خاین

خاموش کردن
اوکشته
خارج ( بیرون)
بَ

خاموش کردنی
اوکشته نین
خارج کردن
بِواردِه

خاموش شدن
اوکشیه
خارج کردنی
بِواردَنین

خامه ( پشم )
خومه
خارج شدن
بِشِه

خامه خوردنی
خومه تو
خارج شدنی
بِشَه نین

خان
خان
خاراندن
تِرنِه

خانه
کَ
خاراندنی
ترنیه نین

خانه آباد
کَ اووِن
خارپشت
ژَژِِه

خانه خراب
کَ خلیس – کَ خلیت
خاریدن - خارش
حَیَه

خاویار
کِرِه
خاشاک ( خس )
پوش

خایه
خویَه
خاطر
خوطِه

خبر
خبَه
خاک
خوک

خبره
خِیبره
خاکستراجاق
کیه دوله خوک

ختنه
ختنه
خاکشیر
شیوران

خجالت
خجولت
خاکروبه
خلط – لِشت

خجل
خجیل

خدا
خِدو

خرناسه
خورّه
خدایی
خدویی

خروس
سوک
خر
حَه

خروس خوان ( سحر)
سوکان - سوکحاند
خریّت
حَه تی

خروار
خروور
خراب
خروب

خرید عروسی
رِچ
خرابه
خروبَه

خریدن
حِرِیه- سِی
خرابی
خروبی

خریدنی
حریه نین – سَنین
خراج
خروج

خریدار
اَحِر
خراش


خز
پوست
خراشیدن


خسارت
خسورت
خراشیدنی


خسته
اوگِنِه
خربزه
خاو زَه – خامزه

خسته کردن
اوقانده
خورجین
خِرجین

خسته کردنی
اوقانده نین
خرچنگ
گانگل

خسته شدن
اوگِنِی
خُرد
حِرد

خسته شدنی
اوگنیه نین
خُرد کردن
آنجِه

خسیس
چِنِق
خردکردنی
آنجه نین

خشت
گِلی
خرده
حِردَه

خشخاش
خاشخاش
خردسال
گََده لی

خشک
حِشک
خرس
حِرس

خشکی
حشکی
خرک
خرک

خشکیدن
حشکو بِه
خرگوش
حَووش

خفاش
شب پر
خرما
خمو

خفه کردن
توسنِه
خرمگس
حَموز

خفگی
تَسِه ی
خرمن
خَمَن

خلاص
خلوص
خرمنکوب قدیمی چوبی
وَل

خلاصه
مَخلَص
خرمهره
حَه مِرَه

خلعت
خَلَت

خَم
شات

خواستن
پیِه
خُم – خمره
نِی یَه

خواستنی
پیه نین
خمیدن
شات بِه

خواندن
حانده
خمیدنی
شات به نین

خواندنی
حانده نین
خمیازه
گَوَه وِنج

خواهر
هووَه
خمیر
حمی

خواهر زاده
هووَه زو
خمیر پخته نشده دور نان
لامَه

خواهر زن
بالدوز
خمیرمایه
حَمی یوز

خواهر شوهر
اِ یَه
خنجر
خَنچَل

خواهر ناتنی
هووَه لِگ
خنده
سِرِه

خواهری
هووه تی
خنداندن
سرونه

خوب
چوک
خنداندنی
سروه نیه نین

خوبی
چوکی
خندیدن
سِرِی

خود
اِشتان
خندیدنی
سره نین

خودش
اشتان سَه
خندق
خاندخ

خودبین
اشتان اَویند
خنچه
خومچه

خودخواه
اشتان اَپی
خنک
سَرین

خودم
اشتان سَه
خوی
خو

خودی
اشتانی
خواب
حان

خوراک
خورک – زِموز
خواب آلود
حانلی

خوراندن
حاردونه
خواب و بیداری
حِتلی اوقو

خوراندنی
حاردو ئه نین
خواب آشفتگی
حان بَسَه

خوراننده
اَحاردون
خواباندن
حِتونه

خوردن
حاردِه
خواباندنی
حتونیه نین

خوردنی
حارده نین
خوابیدن
حِتِه

خورش
خوروش
خوابیدنی
حته نین

خورشید
حَشی
خوابگاه مخصوص بز و گوسفند
وونَه – پَسَه وره

خوشگل
ماه بوب
فارسی
تالشی

فارسی
تالشی
خوش
خوش

داخل شدن
دَشِه ی – دَوِه ی
خوشبخت
بخته وَر

داخل شدنی
دَشِه نین – دوه نین
خوشه
حوشه

داخل کردن
دَقانده
خوک
خوگ

داخل کردنی
دقانده نین
خوچ( نوعی گلابی)
خِچ

داد
دود
خون
خون

داد و فریاد
دود و فریود
خونابه
خون اوو

دادن
دوئه
خون آشام
خون پیه شوم

دادنی
دوئه نین
خونی
خونین

دهنده
اَدَه
خیار
خیو

دار
دور
خیاط
دِرزی

دارکوب
دو اَکو
خیال
خیول

دارو
دَوو
خیانت
خیونت

داس
دو
خیر
خَیر

داس بزرگ علف چینی
درگز
خیّر
خیرماند

داس علف خرد کنی
چین
خیره
مُت

داس چوب بری
دَگیس
خیره شدن
موتَه ژَه

داستان
نَقل
خیس
تار

داشتن
بِ
خیساندن
دَخِسنِه

داشتنی
بنین
خیس شدن
دخسیه

داغ
دوغ
خیلی
خَیلی

دام
دومه
خیلی کوچک
ایِپَختَه لی

دام و دواب
مول
خیگ
خِنگ

داماد
زِمو
د


دامان – دامن
دومَنه - دون
دائم
دایم

دانا
دونون
دائی
دایی

دانایی
دونوئی
داخل
دِلَه

دانستن
زِنِی

دانستنی
زِنه نین

درد
دارد - دوژ

تالش نشینان بخش عنبران (تطبیق برخی واژه های فارسی با تالسی عنبران/قسمت3)

پرواز
پَرِ ی

پُک
پوک
پروانه
لولَه پَر

پل
پارد
پر شیب
تِش

پلاس
پَلوس
پریروز
پَینَه

پلک
پیلَه
پس پریروز
پَیتَه

پلکان
پوپ لینگه

پلنگ
پلانگ

پهلوان
پهلَه وون
پلو
پِلو

پهلوانی
پهلَه وونتی
پماد
پاماد

پهن ( گشاد)
هو ویژ
پناه
پنوه

پِهِن
پَین
پنبه
پانبَه

پهن کردن
اوقانده
پنبه زن
حلاج

پهنا
هو ویژی
پنج
پِنج

پیه( چربی)
پی
پنجاه
پِنجو

پی ( دنبال)
دومائو
پنجره
پِنجَه

پی در پی
یَدِه دومائو
پنجه
پِنجه

پیاده
پیودَه
پند
پاند

پیاز
پیوز
پنهان
نِینو

پیرارسال
پی یونه
پنیر
پَنی

پیاله
پوی له
پوچ
پوچ

پیت نفت حلبی
چَللگ
پود
پو

پیچ دادن
بوروق
پوزه
بوکَه

پیچاندن
بوردوئه
پوست
پوست

پیچاندنی
بوردوئه نین
پوست گیاهان
لو

پیچیدن
بورهاردِه
پوستة شلتوک
پین

پیچیدنی
بورهاردَه نین
پوسیدن
پِخِه ی

پیداکردن
ویندِه
پوسیدنی
پخَه نین

پیدا شدن
چی یِه
پوسیده
پِخِه ی

پیر (سالخورده )
پی
پول
پول

پیرزن
پیه ژِن
پولاد
پولو

پیرمرد
پیه مِرد
پولک
پولک

پیری
پیه تی
پونه
پونه

پیراهن
شَیی
پهلو
پالو

پیش
نا

پیشاب
چومون

تاریک
توکی
پیشانی
چَکوت

تازه
توژَه
پیش بند
دوشلوگ

تازه گی
توزَه تی
پیشین
نانه کی – نان دَکی

تازی ( سگ شکاری)
تازی
پیله ور
چرچی

تازیانه ( شلاق)
شللوق
پیله وری
چرچیه تی

تاوان
توون
پیغمبر
پَقومبر

تاول
چلوخکه – چلوخَه
پیمودن
پِیه ی

تب برفکی
دَبوقی
پیمودنی
پِیَه نین

تب خال
بِژِه - چلوخکه
پینه
پینه

تبر
تَوَه
ت


تبرزین
توَرزینگ
تاب (بازی)
کوف

تبرک
تبَه رک
تاب ( توان)
توو

تب و لرز
تَو لارز
تاباندن
اَی تُو وِه

تپّه
تَپَه
تاباندنی
اَی تُوو نیِه نین

تجدید
تژدید
تاب دادن
لوک نِیَه

تخت
تاخت
تابستان
تو وستون

تخته
تاختَه
تابستانی
تو وستونی

تخم
توم
تابش
اَی تَوِه

تخم ماهی
کِرِه
تابلو
تَبلو

تخم مرغ
اویه
تابوت
توبوت

تخم مرغ نارس
وِلومَه
تابه
تو وَه

تخم شپش
رِشک
تاپال ( فضولات احشام )
کَرمَه

تر( خیس)
تار
تاج
توج

تراخم
تِره خوم
تاجر
توجر

تراز
تَروز
تار
تار

ترازو
تاو زِه
تار عنکبوت
کورَه تَنِه پِتَه

تراشه ( چوب)
توشه

تراشة نازک و خارمانند
پازگه

تشت
تِشت
تراشیدن
توشِه ی

تشت چوبی
لوکَه
تراشیدنی
توشه نین

تفاله
تِلف
ترب خوردنی
تَییف

تفریح
تفرِح
ترد و شکننده
کِرچ

تفنگ
تیفانگ
ترس
تارس

تقسیم
باخشو
ترساندن
تورسِه نی

تکان تکان
اوشون دَشون
ترساندنی
تورسِنیه نین

تکان دادن
لِوونه- لوکنیه - دلوکنیه
ترسو
تارسو- اَتارس

تکان دادنی
لوونیه نین - ==
ترسیدن
تارسِی

تکان خوردن
لِوِی
ترسیدنی
تارسه نین

تکان خوردنی
لِوَنین
ترش
تِرش

تکیه دادن
دَهاشتِه
ترشک ( گیاه)
ترشانگ – ترشه گوسولو

تکّه
تیکَه
ترشی
تِرشی

تکّه تکّه
تیکه تیکه
ترشیدن
تِرشِی

تکیه کردن
اودوئِه
ترشیدنی
تِرشه نین

تگرگ
ترقِز – تاقرز
تَرَک
تَکَه

تلاش
کِرکِر
ترکاندن
توکنیه

تلخ - تلخی
تِل - تِلی
ترکاندنی
توکنیه نین

تَلّ برفی
شَپَه
ترکیدن
تَکِی

تلمبة آب چاه
ناسوز
ترکیدنی
تَکَه نین

تماشا
تامشو
تَرِه
تورَه – ترَه

تمام
اورَخ
تریاک
تِیوک

تمام مقدار چیزی
گِرد
تریاکی
تیوکی

تمشک
هِندِل
تریت
تِلتَه

تَن ( بدن )
تان
تسبیح
تاسبی

تُنُک
تَنِک - سِرَک
تسلط
زاکون

تنباکو
تانبَکو

تنبل
تانبل

توسل برای شفاعت
دَویتِه
تنبلی
تانبلی

توفان
تِفون
تنبل بودن
تانبلتی

توله سگ
کِتَه – کوتوله
تند
توو

ته دیگ
بِنه کور
تندی
تووی

تهمت
تُهمت
تند و فوری
اَل بَ هل

تهی
تَیی
تنقلات
چَرَز

تیانچه
تیانچه
تنگ
تانگ

تیر کمان
تی - تیکامبو
تنگه
تانگَه

تیرک افقی سقف خانه
تی
تنگی
تانگی

تیز
تیژ
تنور
تَنو

تیشه
تاشتَه
تنوره
تنوئَه

تیغ
تیَه
تنها
یاولی

تیغ سلمانی
آستَه
تنهایی
یاولیَتی

تیله
موزی
تنیدن
پِتِی

ث

تو ( ضمیر)
تِ

ثابت
ثوبیت
توالت
مَوال – مُستراح

ثبت
ثفت
توان
توو

ثواب
ثَووب
توانستن
زِنِئی

ج

توبه
توبَه

جا
وِرَه
توبره
تومَه

جا آوردن
جو واردِه
توپ
توُپ

جا افتادن
وِرَه اَیگنِه
توت
تُوت

جا انداختن
وِرَه اَقاندِه
توت فرنگی
ئِه

جایزه
جایزَه
توتون
توتون

جاجیم
جَجیم
توجّه


جاده
جودّه
تور
تور

جادو
جودو

جار
جَر

جگر سیاه
یَقَه بِند
جارو
گِزِه

جگر سفید
پِف – شِش
جاروی درست شده از ترکه های نازک درخت
کِلَه گِزِه

جل وزغ ( جلبک)
وَزَکَ گو
جام
جوم

جلّاب
جلاب
جان
جون

جلّاد
جلّود
جاندار
جونین

جلو
نا
جانماز
جَنماز

جلیقه
جلِخته
جاهل
جوهیل

جماعت ( جمعیّت)
جمات
جاهلی
جوهیلتی

جمع
گِرد
جثّه
جثّه

جمع کردن
دَپارچنه - پِپارچنه
جدا
جو

جمعه
اَینه
جدّی
جیدّی

جمعی( کار جمعی)
کواَینَه
جذام
جذام

جنّ
جِن
جذامی
جذامین

جنازه
جَنوزه
جرعه
تِلَه

جنایت
جنویت
جرم
جرم

جنس
جینس
جسارت
جسورت

جنس ماده
موئَه
جُستجو
جِستجو

جنس نر
نِیَه
جَستن - جهیدن
واشتِه

جنگ
جانگ
جسد
جسد – لَش

جنگل
ویشَه
جشن
جِشن

جنگیدن
جانگِه
جشن برداشت محصول
اورَه خونه

جو
یَو
جعبه
یِشیگ

جوی آب
جو
جغد
بایقوش

جواب
جَووب
جفت
گیت – گیته

جواب آری یا نه گرفتن
هونِه
جفتک
دِ جِفتی

جوان
جِوون

جوانة گیاه
تیشَه

چاشنی
چاشنی
جوانی
جِوونی

چاق
کوک
جوالدوز
شولدوژ – پَردوژ

چاقی
کوکی
جوجه
کیژَه

چاقو
چَخو
جوجة نر
سوکلَه

چاقوی بزرگ
قمالتی
جوجة ماده
وِرَه

چاله
چوله
جوجه تیغی
ژَژِِه

چانه
چونه
جوراب
گویَوِه

چانه حیوانات
بوکَه
جوراب پشمی
شولَه گویَوِه

چاودار
چودار
جوشان جوشان
گِلَه گِلَه

چاه
چول
جوش زدن صورت
بِژِه

چای
چایی
جوشاندن
گِلونه

چپ
چپ
جویدن
جویِه

چپ دست
چپیل
جویدن استخوان
کِرتِنِه

چپر
چپر – پِرچین
جویدنی
جویَه نین

چپق
چپق
جونده
اَجو

چتر
چتر
جوین
یَوین

چخماق
چخمق
جهیزیّه
جِهِز

چدن
چدان
جیب
جیف

چرا؟
چِرو
جیرجیرک
سیسارگ

چراغ
چو
جهنّم
جهندِم

چراغ خوراک پزی
پیله تَه
جهنمی
جهنّمی

چراگاه
چور نیه وِرَه
چ


چراندن
چورنِه
چادر
چادره

چراندنی
چورنیه نین
چارک
چوئَک

چربین
رو عانین
چاره
چوره

چرت زدن
هانووَه ژِه
چاشت
چوشتَه

چرخ
چرخ

چرخ چوبی
گِردول

چفت در
جَفتَه

تالش نشینان بخش عنبران(تطبیق برخی واژه های فارسی با تالشی عنبران/قسمت2)

انگشت شست
کله آنگشت

با این ها
بِمونّه
انگشت کوچک
موجوله آنگشت

بابا – پدربزرگ
بوبو- پِیه دَده

باتو
بَتِنَه

بارگیری
بو گاتِه
باتلاق
باتّق – زِق

باروت
بوروت
باخت
اَدی – اَری

باریدن ( بارش)
ووئِه
باختن
اَدیدوئه- اَریدوئه

باریک ( نازک)
نوزِک
باختنی
اَدیدوئنین- اَریدوئنین

با شما
بَشمَنَه
باج
بوج

باز ( پرنده)
بوز
باجناق
باجنق

باز ( وا)
اوژ
باد
وو

بازار
بوزور
بادشمالی
هِر

بازداشتن
ناهاشتِه
بادجنوبی
گِمِژ

بازداشتنی
ناهاشتَه نین
بادآورده
وو واردَه

بازدید
بوزدید
باد برده
وو بارده

بازکردن
اوکاردِه
بادبزن
وو اَژَن

بازگرداندن
اوگوردونِه
بادکنک
نیزه، قوق، واخگَنه، گول

بازگشتن
اوگارده
بادمجان
بودمجان

بازماندن
پِش ماندِه
باره ( نوبت)
کَره

بازو
بوزو
بار
بو

باز هم
اوژن – هنی یَن
باران
کولوک

بازی
هویَه
بارآور
بو اَوَه

باطن
بوطین
باربر
بو اَبَه

باعث
بوعیث
باربستن
بو باستِه

باغ
بوغ
بارداری حیوانات
بَوِه

بعدی – بعداً
پِشو- پِشنه کی
باداری انسان
باله بَه بولو

باما
بَمَنه
بارش نم نم باران
شِغ

بانک
بانگ
بارفروش
بو اَهات

بانگ و آواز گاو
وانگ
بارکش
بواَبَه

باوفا
بَفوین
بارکشی
بو باردِه

باور
بووَه

باید
بَپی یَه

برادرزن
غَین
باهم( یکجا)
یَدِنَه – ایجو

برادر شوهر
هیوَه
باهوش
هوشین

برادر ناتنی
بِوَه لِق
بجا
بَجو

برادری
بِوَه تی
بجنب
بِلِو

برای چه کسی
کیرو
بچه
هِردَن ،هردان- بالَه

برخاستن
پِبِه
بچه دان
هردان دون

برخاستنی
پِبَه نین
بخار
بوغ

بردن
باردِه
بخاری
پیچ

بردنی
بارده نین
بخت - بختک
باخت - قَرَه

برداشتن
پِگاته
بخش
باخش

برداشتنی
پگاته نین
بخشش( بخشیدن)
باخشِه

برشتن( سرخ کردن)
او بِشتِه - بِشتِه
بخشیدنی
باخشَه نین

برشتنی
بِشته نین
بخیل
پخیل

برف
وا
بخل ( بخیلی)
پخیله تی

برفی
وایین
بخیه
بخیه

براق
ویری کین
بد
بِوَج

برق
برق - ویریک
بدی
بِوَجی

برکت
برکت
بده بستان
دوئه استِه

برگ
لیوه
بدن
جون

برگرداندن
پگوردنِه
بدهکار
قرضِ خو

برگرداندنی
پگوردنیه نین
بدهی(قرض)
دوئه نین – قارض

برگزیدن( انتخاب کردن)
بَگم کارده
برآمدن
بِمِه

برگزیدنی
بگم کارده نین
برآمدنی
بِمَه نین

برگشتن
اوگارده
برابر
بروبر

برگشتنی
اوگارده نین
برادر
بِوَه

برنج
بِرز
برادر زاده
بِوَه زو

برنج نیمدانه
حِرده بِرز
فارسی
تالشی

فارسی
تالشی
برنز
برنج

بلد بودن ( دانستن)
زِنِی
برّه
وَه

بلدرچین
وِردِه
بریان
بوریان

بلعیدن
اَی باردِه
بریدن
بِرِی

بلغور
وِرشَه
بریدن چوب درخت و تبدیل آن به تخته
کَشِه

بلکه
گاسی
بریدنی
بریه نین

بلند
بارز
بریده های پارچه
ریشه

بلندی
بارزی
بُز
بِز

بلندگو
زواَووت
بزغاله
کِچی

بلور
بلول
بزک( آرایش)
بزَک

بلوط
بَلِل
بز کوهی
کوژ بِز

بلوطی رنگ
رَش
بس(کافی)
وَس

بله
بله
بستر( رختخواب)
وِرَه

بم ( صدای کلفت)
سِراف
بستن
باستِه - دَباستِه

بنا
بنّو
بستنی
باسته نین – دَباستَه نین

بنایی
بنّویی
بستن چیزی به جایی
اوباستِه

بندانگشت
باند
بسیار
وِیی

بنیان
بنوره
بشقاب
نیمچه

بو
بُو
بقچه
بوقچه

بودار
بُویین
بغض
غویه – غِووشَه

برس چارپایان( شانه)
غَشو
بغل
وَ – وَنگو

بوییدن
بوکاردِه
بقیه - باقیمانده
اَماندَه

بوته
کول
بکر
بوکره

بوجاری
کامال کارده
بلا
بَلو

بودن
بِی
بلال
مَکَه – مکه گاندیم

بوسه
مَچ
بلبل
بِل بِل

بوسیدن ( بوسه زدن)
مَچ ژِه – مَچ کاردِه

بوسه زدنی
مچ ژَه نین

بیرون شدن
بِشه
بوقلمون
هَشترخون

20 بیست
ویست
به ارث ماندن
میروث

بیرون کردن
بِغانده - بِکاردِه
به ( میوه)
بی

بیرون انداختن چیزی از دهان
بِتویِه
به خاطر او ( برای او)
چَوِه رو – اَوِه رو

بیشتر – بسیار
وِیی
به آن – به آنها
بَوِه – بَوون

بیشه
ویشه
به این – به این ها
بِمِه – بِمون

بیضه
گِند
به درد خوردن
وَج

بیکار
بِکوره
به خواب رفتن
اوهانشِه

بیکاری
بکوره تی
بهار
اَوَه سور

بیکس
بِکَس
بهاره
اَوَه سوره

بیکسی
بِکَسی - بکسه تی
بهانه
ماهنه - مَهنَه

بیگانه
یاد
بهتان
بِهتون

بیگانگی
یادی
بهره
باهره

بیخ و بن
بِن
بهشت
وَئیشت

بیل
بور
بیات
پانزیَه

بِلو ( سنگ تیز کن)
سانگ
بی ( بدون)
بِ

بیمار
نوخَش
بی تاب
بِتوو

بیماری
نوخشی
بی تابی
بِتووی

بیماری پوستی همراه با خارش
گِوِن دن
بیچاره
بِچوره

بی ولد
بِسون
بیچارگی
بِچورَه تی

بین ( میان)
مِینه
بی خود
بِخود

بین دو پا
مِن گَل
بی خودی
بِخودی

بینا
اَویند - اَییند
بید( درخت)
وی یَین

بینی
وِنی
بیداد
بِدود

بی نمک
سِس
بیدار
اوغو

بیهوده
هَدر
بیداری
اوغوی

بیوه
وِوَه

بیهوش
بِهوش

پاکی
پُوکی
بیهوشی
بِهوشی

پاکدامن
پوکه دومَنَه
پ


پا کردن
تاکاردِه
پا
لِنگ

پاکردنی
تاکارده نین
پا افزار لاستیکی(گالوش)
کَلوش

پاکیزه
پوکیزَه
پاییز
پوز

پاکیزگی
پوکیزه تی
پاییزه
پوزه

پالان
پولون
پایین
سارو – ژِیو

پایمال
پوی مول
پا به پا
لنگ بَ لنگ

پانزده
داو پِنج
پا برهنه
پو بَه نسو – پو اَوو

پایین آوردن
اَی واردِه
پاچه
پوچه

پایان
اُره خ
پاداش
پودوش

پایان باریدن برف و باران
اوژِه
پادشاه
پودشو

پایه
لَمَه
پارچ
تونگ

پاییدن
چَش کاردِه
پارچه
پارچه

پاییدنی
چش کاردَه نین
پارچة حمل ظروف داغ
دیزه پَلو

پتک
پوک
پارچة کهنه
کانَه پَلو

پختن
پاته
پارسال
پونَه

پختنی
پاته نین
پارس کردن
دَوَ خِه

پخت و پز
پاتِ پِژ
پارو
هِی یَه

پخش کردن
باخشو کاردِه
پاره
پوئَه

پخش کردنی
باخشوکارده نین
پاره کردن
پِزورنِه –پوئه کارده – پِسِندِنه

پخش کردن آب در زمین زراعی
اوو پِهاشتِه - پِهانجِه
پاره گی
پوئَه تی

پدر
دده
پاشنه
پوشنه

پدر بزرگ
پیه دده – یولَه دده
پاشیدن
پِشاندِه

پدرزن
هَسویَه
پاشیدنی
پشانده نین

پدر شوهر
هَسویَه
پاک
پُوک

پدری
دَدَه تی

پدر ناتنی
دَدَه لِگ

پژمرده
پَشیلی یَه
پَر
پور

پستان
پِشتون
پُر
پُور

پستان دام
گوآن
پر رو
سَلیطه- دیمِن – دیمدو

پسته
پوسته
پراکندن
پِشاندِه

پسر
زوئَه
پراکندنی
پشانده نین

پسر ناتنی
زوئَه لگ
پراندن
پورنِه

پس فردا
پاشا
پراندنی
پورنیه نین

پسین فردا
پاشتَه اَچَن
پرت
پارت

پسند
بَگَم
پرتاب کردن
قاندِه

پسندیدن
بگم کاردِه
پرتاب کردنی
قانده نین

پشت
پِشت
پرتقال
پارته خول

پشت بار
شَلَه
پرخاش
تَشَر

پشت به آفتاب
نِسو
پرچین
پِرچین

پشته
توپَه
پرده
پردَه

پشت مازه
پِشته مِرَه
پرستو
کَجَلَه

پشتی
پِشتونه
پرسیدن
پارسِه ی

پشگل گوسفند
گَلارد
پرسیدنی
پارسَه نین

پشم
پاشمَه
پرش
واشتِه

پشمی
پاشمَین
پرش به بالا
پِواشتِه

پشمالو
پاشمولَین
پرش به پایین
اَی واشته

پشه
هونِیَه
پرنده
اَپَر

پُف
پِف

تالش نشینان بخش عنبران(تطبیق برخی از واژه های فارسی با تالشی عنبران/قسمت1)

آ


آتش
اُتَش
آئینه
اووَینَه

آجر
کَرپیچ
آب
اوو

آچار
آچَر
آباء
اَبو

آخر
اُخو
آباد
اوبود- اوون

آخرت
اوخِرَت
آبادی
اوبودی

آخرین
اُخونَنی
آب پز
گِلونیه

آخور
حور
آب تنی
دَنشتِه

آدامس
وَنجی
آب دهان
تُ

آدامس سفید
شاوَنجی – مستقینه ونجی
آبدار
اووین

آذرخش
آوَه هو
آبرومند
آبروماند

آدم
اودَم
آبستن
بَوِه – بالَه بَ بولو

آدمیان
اودمون
آبسه ( تورم )
پاندوم

آدمخوار
اودَم اَحه
آبشار
اُو اَی شوره

آدینه ( جمعه)
اَینَه
آب شدن ( ذوب)
او بِ

آذوقه
اوذوقَه – زِمور
آب کردن
او کاردِه

آراستن
دَروستِه
آبکش
پِلو پارزِن

آرام
اوروم
آب کشیدن ( شستن)
او پِکاردِه

آرامش
اورومی
آب کشیدن از چاه
او بِواردِه

آرایشگر
دَللوک
آبکی
اُووین

آرد
اوردَه
آبگرم
تات اُو

آردبیز
پِرجین
آبگیر
هِستِل

آردی
اوردَین
آب گل آلود
لیل

آرزو
آرزو
آبله
اُوَلَه

آرزومند
تامارزی
آبی ( کبود)
کاوو

آرنج
نِوِن جَنه
آبیاری
او دوشتِه

آرواره
اَنگ

آشکارا
اوشکویی
آروغ
گَوَه وِنجَه

آشنا
اوشنو – تانئش
آری ( لفظ تأیید)
ها

آشنایی
اوشنویی – تانئشَه تی
آزاد
اوزود

آغاز کننده بازی
ناهیل - نافیل
آزادی
اوزودی

آغشتن
قاطی
آزار
اوزو

آغشتنی
قاطی کاردَ نین
آسان
هوستون

آغل ( طویله)
طَوولَه
آسانی
هوستونی

آغوز
هِش
آستان – آستانة در
بَوییَه– بَرَنگو – بَلِت

آغوش (بغل)
وَه – وَنگو
آستر
اوستُور

آفت ( بلا)
اوفَت - بَلو
آستین
کَشَه

آفات
اوفَتون - بَلون
آسمان
اوسمون – هَوو

آفتاب
هَشی
آسمانی
اوسمونی – هوویی

آفتاب پرست
کَله کافچ
آسایش- آسودگی
اوسویی

آفتابی (رو به آفتاب)
هاییم
آسیاب
اوسیو

آفتابگردان
هشی گارداش
آسیابان
اوسیان

آفتابه
اوتوفَه
آسیب
اوسیب

آفریدن
اوفِیِه
آسیب دیدن از جن
زَفَه

آفریدگار ( خدا)
اویَفَه (خِدو)
آش
آش

آفریدنی
اوفَه یَنین
آش دوغ
دونَه آش

آفرین
آفرین
آشامیدن
پِشومِه

آقا
اَقه
آشامیدنی
پشومه نین

آقایی
اَقه تی
آشپز
آشپِز

آگاه ( بیدار)
اوقو
آشتی
دوست بِه

اگر
اگَم
آشغال
اَشغال– خِلط و خَشه

آلت ( وسایل)
دیلَگ
آشکار
اوشکو

آلبالو
آلبالی

آلو
دانبول

آورنده
اَوَه
آلو زرد
قیصی

آویشن ( گیاه)
هَلومدور
آلوچه
اَیی

آویزان کردن - آویختن
اَهاشتِه
آماده (حاضر)
حوضِه

آویختنی
اَهاشتَه نین
آمادگی
حوضِه ئی

آهسته
هوستَه
آماده شدن برای حمله کردن
مِر

آهسته آهسته
هوسته هوسته – گه ده گه ده
آماس
پاندوم

آهستگی
هوسته لی
آماسیدن
پانده مه

آهک
اوهَک
آمپول
دارزن

آهکی
اوهکین
آمدن
وومِه

آهن
اوسِن
آمدنی
اومه نین

آهنین
اوسِنین
امرود جنگلی
خِچ

آهنگ
هَوو
آموختن
اوموتِه

آهو
جیران
آموختنی
اوموتَه نین

آیش
چِوِه
آن یکی
اَیلَه

الف

آنطور – آنگونه
ژََگو- ژَتَینه

ابد
ابد
آن طرف
اَ دیم- اَتون

ابر
آو
آن هم
اَوَن

ابر نزدیک به زمین
هِر
آنان – آنها
اَوون

ابرو
باو
آنجا
اَو رَه – اَیو

ابری
آوه
آنجاست
اَیوی

ابریشم
آوشم
آنجاها
اَقِنو

ابزار
ابزور- دیلگ
آواره
آواره

ابلق
آلَه
آوارگی
آواره تی

ابتر
لومَه
آواز
خَبَه

اثاث
اَثوث
آوردن
واردِه

احشام
مول
آوردنی
واردنین

آثار
اوثور

اجاره
اِجوره

ارتباط
ارتبوط
اجاق زمینی قدیمی
کِی یََه

ارتش
آرتش
اجبار
اِجبور

ارث
ارث
اجل
اجل

اردک
بیلی
احتیاط
هودی

ارزان
اوجوز
احتیاج
اَژو

ارزانی
اجوزی
احسان
اِحسون – اَیسون

ارزش
ارزش
احضار
اِحضور

ارزن
آرزِن
احمق
آخمَخ

ارزیدن
گِنِه
احوال
اَفول

ارّه
اره
اختراع
اِختروع

ارة بزرگ
کله بِر
اخته
آخته

ازدهام
ازدهوم
اخطار
اخطور

ازدواج( عروسی)
وَیَه
اخگر
موتَه

ازرق ( رنگ)
کاوو
اخم
دیمدیان اَیکاردِه

از کجا
کورا او
اخلاق
اخلوق

ازگیل
زِر
ادا
ادو

از نو ( دوباره)
اوژَن
ادب
ادب

از هم پاشیدن
پِوِش گیه
ادامه
ایدومَه

از هم پاشاندن
پِوِش گنِه
ادامه داشتن– طولانی
دَکَشِه

از هم دریدن
ایوِش گنِه
ادرار
چومون

اسارت
ایسورت
اذان
اذون

اساس
اسوس
اذیت و آزار
کورِغ

اسب
آسب
اذیت کردن
پیارِش

اسباب
اسبوب
ارابه
اَربه

اسپرس
سِبِست
اراده
اِیرودَه

اسپند
اوزر ریگ – کودونه
ارباب
اربوب

استاد
اوستو

استادی
استویی

اصلاح
اصلوح
استخوان
آسته

اضافه
اِضوفه
استخوان لگن پا
اومبَه

اطاعت
اطوعت
استخر کوچک ( چاله)
خِل

اتاق
اِیتوق
استر( قاطر)
قاطه

اطراف
گِردو - هَندَوَر
استعفا
استعفو

افتادن
اَیگنه – گلوبِه
استفاده
استفوده

افتادنی
اَیگنیه نین – گلوبه نین
استفراغ
پِواردِه

افسار
نِختَه
استقبال
نابِشِه

افشاندن
پِشانده
استقلال
استقلول

افکندن
اَیغانده
استکان
اسکان

افکندنی
ایغانده نین
اسرار
اسرور

اقتدار
زاکون
اسکناس
اَسکِنوس

اقربا
اقربو
اسلحه
اسلحه

اقلیم( آب و هوا)
هَوو سوت
اسم
نوم

اکنون- الآن
اِسَه - اِسَت
اسهال
لَوَه شو

اگر
اگَم
اسناد
اسنود

الاغ
حَه
اشاره
اشوره

التفات – توجه
پیرنِمات
اشتباه ( سهو)
سَف

الکل
آلکور
اشک
آرس

الک دانه درشت
کامال
اشکنه
سوغان سو- اویه شولون

الک دانه ریز
پِرجین
اشتها
اشتفِه

الماس
الموس
اشخاص
اشخوص

الوار - تخته
تاخته
اشرار
اشرور

الهام
الهوم
اشغال
اشغول

امان
امون
اصطلاح برای مزة بسیارترش
زَخ کوو

امانت
امونت
اصرار - التماس
لو وَه

امام
اموم

امروز
امروژ

انگور
آنگِه
امسال
اِمسور

اول
سِفته
امشب
اِمشانگو

اوایل
وَه
امکان
امکون

اولاد
آولود
امید
اومی

ایستادن
پِمانده
امیدوار
اومیدو

ایستادنی
پمانده نین
انار
انو

ایشان
اَوون
انبار
آنبو

ایل
اِل
انبردست
انبور

این طرف
اِمتون(اِندیم)
انبر زغال
مَشَه

این یکی
اِنگله
انجیر
اِنجی

این
اِم
انداختن
شودوئه

این هم
اِمَن
انداختنی
شودوئَه نین

اینجا
اِی یو
اندام
اندوم

اینجاها
اِغِنو
اندودن
آندوئه

اینجا را
اِمرَه
انسان
انسون

اینها
اِمون
انسانیت
انسونیت

اینجاست
اِ یو
انعام
انوم

ایمان
ایمون
انفاق
انفوق

اینطور – اینگونه
اِمجور
انقراض
دَوَه سِیِه

ایوان
ایوان
انگبین( عسل)
آنگیبین

اهرم
دِلام – آوازه – اوزه
انگشت
آنگِشتَه

ب

انگشتانة درو
مَژانگِل

با آن
بَوِنه
انگشتانة خیاطی
اوسکوک

با آنان
بَوونّه
انگشتری
آنگِشتِه

با این
بِمِنَه

تالش نشینان بخش عنبران(مقدمه-پیش گفتار-تالش-طیلس-کادوس)

به نام خدامقدمه
مردمان اعصار، آنان كه داراي سابقة تاريخي بيشتري هستند، بيش از ملل جوان، اعتقادات و خرافات عاميانه دارند، به ويژه آن هايي كه با نژادهاي گوناگون اصطكاك بيشتري پيدا كرده اند و در نتيجة آميزش و تماس، عادات و اخلاق و آيين و افكار و خرافات تازه تري تراوش نموده كه نسل اندر نسل بر سر زبان ها مانده است.[1]
در زبان فارسي براي فولكلور كلماتي چون فرهنگ عامه، دانش عوام، برگزيده شده است، ولي هنوز،واژه اي كه مقبوليت عام پذيرفته باشد و همة خصائص اين كلمه تركيبي از FOLK به معني مردم و LORE به معني دانش و فرهنگ را داشته باشد، نمي توان عنوان كرد، زيرا زماني كه از فولكلور جامعه اي سخن به ميان مي آيد از افسانه ها، ترانه ها، عقايد، آداب و رسوم و مذهب و گرايش ها، ضرب المثل ها، چيستان ها، بازي ها، و هزاران پديده آشكار و نهان ديگر اجتماعي كه باز گوي واقعي شيوة زندگي، انديشه و احساسات آن جامعه است بحث مي شود.2
فرهنگ عاميانه، مجموعة آداب و رسوم و عقايد و آداب، سنن و طريقة زندگي و ويژگي هاي تودة مردم يك جامعه است، به صورتي كه زندگي را از تولد تا دم مرگ و حتي بعد از آن در بر مي گيرد. فرهنگ عامه از روزگاران كهن تا به امروز از نسلي به نسل ديگر انتقال يافته است. ولي گويا شرايط و اوضاع و احوال اجتماعي جهان و تمدن جديد در پي آن است كه يكسره آنچه مربوط به گذشته و فرهنگ عامه است به دست فراموشي بسپارد. به همين جهت است كه بايد تا حد امكان در ضبط و نگهداري آن ها به ويژه سنن و آداب و رسوم انساني كه شيرازه قوميت هر ملتي است كوشيد.
ادبيات عاميانة اين سرزمين كه سينه به سينه از گذشتگان به ما رسيده و مسلماً به آيندگان هم خواهد رسيد، تاريخ مكتوبي است كه شادي ها و غم ها و آرزوهاي نياكان ما را كه در پهنة اين فلات، زندگي پر نشيب و فرازي را گذرانده اند را باز گو مي كند.
ضبط و تهية مدارك لازم از مجموع آنچه گفته شد و فرهنگ عاميانه ناميده مي شود در سطح كشوري به گستردگي سرزمين ما ايران، كار يك نفر در طول عمر نيست كه بتواند يك تنه به اين كار دست يازد، بلكه اين پژوهش را بايد افراد متعدد، علاقمند و آشنا به مناطق و بخش هاي گوناگون در طي دوران زندگي خود با صبر و حوصله و با توجه به الگوهاي تدوين شده از طرف مراجع ذيصلاح انجام دهند و سپس با كنارهم قراردادن همة آنها بتوان فرهنگ عاميانة هر استان را فراهم آورد و سپس به همين طريق تمام فرهنگ عامة كشور را گردآورد و تنظيم كرد و سرانجام اطلس فرهنگ ملي را فراهم ساخت.


دانشمندجهانگیری میناآباد
تابستان 1379

پيش گفتار
تالش – طيلس - كادوس
قبل از پرداختن به موضوع خود ( تالش نشينان عنبران ) بهتر است كه در بارة سابقة تاريخي ، نژاد و محل سكونت و اصل و نسب اين مردم ( تالشان ) مطالبي ارايه كرده و سپس بحث خود را ادامه دهيم. زيرا دور از عقل و منطق است كه بدون اينكه از سابقه و گذشتة مردمي ، آگاهي و اطلاعاتي داشته باشيم ، در بارة آن سخن برانيم. لذا، قصد آن داريم كه مطالبي هرچند مختصر در بارة اين مردم ( تالشان ) بيان كنيم. بدان اميد که همين اندك مايه بتواند تا حدودي عطش سيري نا پذير علاقه مندان علم و دانش را مرتفع سازد.
معاني لغوي تالش و كادوس:
- طالش ( تالش) به معني جامه اي كه همة بدن را فرا مي گيرد و آن را براي پوشيدن بافند و خالي از برش و خياطي باشد.[2]
- طالش به لهجة شيرين تالشي اراضي باتلاق و گل و هواي مرطوب و باراني و مه آلود را گويند بدين طريق( طول) يعني گِل و باتلاق( اش) يعني ابر و مه مخلوط با باران ريز. [3]
- عباي مدوري است كه به رنگ سبز مي باشد و قسمت فروردين ندارد و پود آن از پشم است و خواص علماء و مشايخ آن را پوشند و آن را از لباس هاي عجمان است.[4]

- طالش قومي مي باشد از مردم گيلان، گويند اولاد تالش پسر يافت بن نوح بود كه آنان را تبالشان مي خوانده اند.[5]
- طايفه اي در گيلان و آذربايجان كه يك قسم از فارسي دري تكلم مي كرده اند و گويا اهالي آذر بايجان قبل از غلبة نژاد ترك بوده است.[6]
- كادوس يوناني شده كلمة تالوش است كه در قرون بعد طالش يا ( تالش) شده است نامي كه يوناني ها بر مردم سرزمين گيلان يعني گيل ها داده اند.[7]
بعضي محققين كادوسيان را قبل از آمدن آريايي ها به اين سرزمين مي دانند و اين ها در گيلان و قسمت شمال شرقي آذربايجان ( عنبران فعلي) سكونت داشته اند. اين مردم در زمان اردشير مانند بسياري از ايلات ديگر شورش كرده و شاه براي فرو نشاندن شورش آنان در رأس قشوني مركب از 300هزار سواره عازم شد و در دفع طيلسان يا (كادوسيان) در كوههاي شمال غربي البرز، شاه بهره چنداني نيافت و در واقع شكست خورده و با به كار بستن حيله نتوانست سپاه خود را از مهلكه نجات دهد.[8]
- پلو تارك در كتاب اردشير (بند28-29)، در جايي كه دربارة جنگ اردشير دوم با كادوسها سخن مي گويد سرزمين كادوسيان را اينگونه توصيف مي كند:
«كادوس مملكتي است كوهستاني و صعب العبور كه هميشه ابرها آسمان آن را پوشانيده است و در جنگل هايش سيب و گلابي خودرو فراوان است.»[9]
- احمد كسروي محققي است كه راجع به كلمة تالش تحقيق نموده است مي گويد:
«استرابو دانشمند شناخته شدة يوناني كه كتاب خود را در جغرافيا و در دوهزار سال پيش نوشته است، در گفتگو كردن از مادها (ماد آتروپاتن) كه خاستگاهش آذربايجان كنوني است، ايل هاي كوچ نشين آذربايجان را بدين سان نام برد. (كرتيان، آماردان، تاپوران، كادوسيان)
محقق ياد شده پس از گفتگو دربارة محل سكونت يكايك اقوام ياد شده در مورد كادوسيان مي گويد:
« اين بي گفتگو ست كه نشيمن كادوسيان در كوهستان شمال شرقي آذربايجان و در آنجايي بود كه اكنون نشيمن تالشان است.»[10]
و اين محل امروزه با محل سكونت تالشان (بخش عنبران) شهرستان نمين از استان اردبيل مطاقبت دارد.
«كادوسيان مردمي بودند كه در گيلان جا داشتند و ظاهراً نياكان تالش هاي كنوني بوده اند. و اين مردم از بوميان سابق ايران پيش از آمدن آريايي ها بودند.»[11]
«كادوس ها يا كادوسيان كه در منابع تاريخي قديمي آن را كاتي شان يا كاتوزيان مي گفتند از قبايل مهم و مستقل بوده اند و طالش هاي كنوني بر اساس منابع تاريخي همان كادوسي ها هستند كه اكنون در غرب گيلان حضور دارند، و در گذشته از نظر سياسي قدرت مسلط منطقه را تشكيل مي دادند و زندگي آنان بيشتر بر مبناي نيمه شباني استوار بود، اما با توسعة كشت غلات در ناحية تالش و پاره ای از کشت های تخصصی مانند چای و توتون در فومنات شکل زندگي آنان تغيير يافت و به يكجا نشيني تبديل شد.»[12]
رباعيات قرن 16 ميلادي را م-و-ميلر مطالعه كرده است نشان مي دهد كه زبان شهر اردبيل بسيار به تالش نزديك بوده است. در دورة صفويه بسياري از تالش زبانان به قوچان و ديگر بلاد كوچانده شده اند. مكان تالش هايي كه در آذربايجان از قديم سكونت داشته اند و دارند عبارت اند از: پيله رود، عنبران سفلي، عنبران عليا، امين جان، كولش، جيد، مسجد محله، فتح مقصود، ميرزانق، مينا آباد، زوواند و قسمتي از اجارود و کلیه دریغ و نمين و توابع در اصل تالش نژادند.[13]
از مطالب فوق مي توان چنين نتيجه گرفت كه تالش هاي امروزي اعم از ساكنان گيلان و بخش عنبران استان اردبيل و جمهوري آذربايجان و افغانستان و قزاقستان از نسل كادوسيان مي باشند و به زبان تالشي كه يك زبان ديرينه و داراي لهجه هاي متعدد مي باشد، سخن مي گويند.
نگاهي به وضعيت كنوني تالش در ايران و خارج از آن: [14]
1- ايران : وقتي به چشم انداز گذشته نظر مي افكنيم، سيماي درخشاني از تالش تا دور دستهاي تاريخ و سپيده دم حضور اقوام و دولت ها در فلات ايران تجلي دارد. آثار به دست آمده و اشارات نويسندگان قديم از آن حكايت دارد كه قوم تالش يا كادوس آن روزگار، از جمله مردمان صاحب تمدن و دولت آسيا بوده و نام و آوازه اي در كنار دولت هاي آشور و ماد و هخامنشي داشته اند، اما متأسفانه شناخت تاريخ، زبان فرهنگ اين قوم كهن مورد توجه بايسته قرار نگرفته و در طول سده ها و ساليان بسياري كه به نامرادي بر آن گذشته در معرض گزندها و آفات گوناگون به سراشيب خاموشي غلتيده است.
نخستين كوشش هايي كه در زمينة شناخت زبان تالش صورت گرفته چه به صورت اختصاصي و چه در لفافة موضوعات ديگر به قرن اخير برمي گردد و آثار محققاتي چون ميلر، ديا كونف، اورانسكي، درن و گيگر تبلور پيدا مي كند كه البته در اين زمان، اگر چنانكه بايد زبان تاتي را به مثابة جفت همراه يا نيمة دوم تالش در نظر بگيريم، تحقيقات انجام شده طيف گسترده اي را شامل مي شود و آثار ارزشمند پژوهشگران ايراني، از جمله احمدكسروي، احسان يار شاطر، عبدالعلي كارنگ، يحيي ذكاء و مرتضي مرتضوي و ديگران نيز درخشش مي يابد.
با اين كه بخش وسيعي از موطن تالشان در كشور ايران امروز واقع شده است و تالشي از جمله زبان هاي زندة ايراني به شمار مي آيد و علي القاعده مي بايست پژوهشگران و زبان شناسان ايراني توجه بيشتري به آن مي نمودند ولي اين وظيفة ملي كمابيش به فراموشي سپرده شده است.
از متكلمان زبان تالشي در ایران آمار دقيقي در دست نيست، بر آورده هاي غير رسمي نشان مي دهدكه شمار آن ها بيش از 400 هزار نفر است. زبان تالشي از آستارا تا سفيدرود تنها، در نواحي كوهستاني رايج است اما در نقاط جلگه اي از شمال به جنوب جاي خود را تدريجاً به زبان تركي مي دهد و در بخش جنوبي هم با تأثیري متقابل،اماكم رنگ باگيلكي همزيستي دارد.
زبان تالشي در ايران به سه شعبة كلي و متمايز از هم تقسيم مي شود كه عبارتند از:تالش شمالي ( از عنبران نمين و عنبران محلة آستارا تا لوندويل ) تالش مياني ( از حويق تا تالشدولاب ) تاش جنوبي ( از خوشابر تا فومنات )
هر يك از اين شعب مجموعة لهجه هاي نزديك به همی را در بر مي گيرد، در اين ميان بيشترين تفاوت رادر تالش مياني بين كرگانرودي- حويق، ليسار، جوكندان با تالش دولابي مي بينيم كه ضمن يك سايه روشن ظريفي در منطقه بين اسالم و هشتپر به تدريج تفاوت و تمايز خود را نشان مي دهند، اما تفاوت لهجه در بين شعب ياد شده گاه به حدي است كه مردم دو منطقة دور از هم مثلاً لوندويل وماسوله به دشواري زبان هم ديگر را درك مي كنند.
از چندين دهة بيش به سبب تركي زبان شدن اهالي آستارا و افزايش ارتباطات بين تالشان و اهالي ترك زبان آذربايجان و مهاجرت آذري ها به دیار تالش و نبودن هيچگونه فعاليت هاي هنري و فرهنگي مرتبط با تالش و تالشي، آهنگ رواج تركي در اين ديار سرعت بيشتري يافته است.
اهالي شهرستان آستارا را كه جزء قوم تالش مي باشند مدت ها است كه ترك زبان شده اند و تنها در حوالي لوندويل و نقاط كوهستاني آن شهرستان، زبان تالشي هنوز متكلمان خود را از دست داده نداده است، از لوندويل تا حدود ليسار، تركي زبان مسلط نقاط جلگه اي است. از ليسار تا هشتپر زبان هاي تالش و تركي به موازات هم رواج دارند، به اين ترتيب كه در مراكز تجاري و آبادي هاي بزرگ واقع در مسير جاده تالش به آستارا بيشتر به زبان تركي سخن گفته مي شود ولي در آبادي هاي كوچك سخن گفتن به زبان تالشي عموميت دارد. از هشتپر تا اسالم زبان تركي به نسبتي كمتر و آن هم فقط در مراكز عمدة تجاري مانند آبادي موسوم به سه راه خلخال، رواج دارد. از اسالم به بعد شعاع رواج تركي قطع مي شود و اقليتي از آذربايجاني ها كه در اين منطقه سكونت دارند نقش مؤثري در ترويج زبان خود ندارند و خود نيز اغلب دو زبانه شده اند ودر بيشتر موارد ناگزير به زبان محلي تالشي وگيلكي سخن مي گويند. همچنن در اين ناحيه بر عكس ناحية شمالي، توجه به زبان فارسي جايگزين توجه به زبان تركي مي شود و در بسياري از خانواده ها اعم از تالش يا گيلك به ويژه در شهرها، والدين با فرزندان خود به زبان فارسي سخن مي گويند و مي كوشند كه اين زبان را به موازات زبان محلي به فرزندان خود بياموزند.
چنانکه اشاره شد، رواج زبان تركي از شمال به جنوب در اسالم قطع مي شود. در تالش جنوبي (تالشدولاب، ماسال، شاندرمن، فومنات) با اين كه تالشان با گيلكان داراي روابط وسيعي هستند و آبادي هاي وسيعي هستند و آبادي هاي زيادي در اين ناحيه در بر گيرندة اجتماعات مختلط تالش و گيلك مي باشند ولي كمتر اتفاق افتاده كه يك گروه يا خانوادة تالش، زبان گيلكي را جايگزين زبان اصلي خود نموده باشد.با وجود عوامل فراواني كه مي تواند درامر ترويج زبان گيلكي در قلمرو زبان تالشي درتالش جنوبي همان نقشي را ايفا مي نمايد كه تركي و تالشي در تالش شمالي در مقابل هم دارند، اين دو زبان توانسته اند مستقلاً در كنار هم و ضمن آميزش با هم رايج باشند و حتي تا حدودي ضمن يك وام دهي و وام گيري طبيعي موجب تقويت هم شوند.
در تالش جنوبي، تالشان و گيلك ها زبان هم ديگر را به خوبي درك مي كنند و گاه تالش به گيلكي و گيلك به تالشي صحبت مي كند و در مواردي هم كه هيچ يك از اين دو زبان جهت تفهيم و تفاهم مناسب واقع نگردد از زبان فارسي استفاده مي شود.
گسترش زبان تركي در تالش شمالي علل و عوامل مختلف دارد، از جمله قرار داشتن آستارا تا سال 1342 تحت تابعيت آذربايجان و اردبيل، وجود روابط سنتي مستمر بين تالشان و آذربايجانيان ترك زبان در زمينه هاي مختلف، مهاجرت و اسكان گروه ها و خانواده هاي ترك زبان در مناطق تالش نشين و نقش چشم گيرشان در عرصة حيات اقتصادي، تجاري و اداري تالشان و بالاخره رنگ و بوي عاميانه داشتن زبان تركي در مقابل فارسي كه عامة اهالي در تالش شمالي آن را زبان به ويژة خواص و شهريان شناخته و لذا در انتخاب زبان رسمي، زبان رابطه وسيع تر به تركي گرايش مي يابند.
در تالش جنوبي، اعم از (تالشدولاب، خوشابر، شاندرمن، ماسال، فومنات)، اهالي از يكسو با گيلك ها و از سوي ديگر با اهالي آن بخش از آذربايجان (شاهرود) داراي روابط و مراوده مي باشند كه اغلب تاتي زبان هستند. از اين رو زبانشان در مقابل تركي كاملاً مصون مانده است.
2- خارج از ايران: حدود 180 سال قبل از تاريخ انعقاد عهد نامة ننگين گلستان ( 21 اكتبر سال 1813) كه ولايات شمال و ماوراء قفقاز از جمله بخش وسيعي از سرزمين موسوم به تالش، به تصرف دولت روسيه در آمد تا وقوع انقلاب سوسياليستي 1917، در آن كشور نشانه‌اي حاكي از اين كه سياست زباني و فرهنگي خاص در مورد تالشان و ديگر ايراني زبانان سرزمين‌هاي اشغالي اعمال شده باشد، در دست نيست. از وقايع آن دوره آنچه كه مورد توجه نويسندگان قرار گرفته و يا در برخي از رسائل و اسناد انعكاس يافته است، شرح مبارزات و پايداري هاي مردم و ايالات جدا شده از ايران در برابر اشغالگران روسي مي‌باشد.
از سال‌هاي پس از انقلاب اكتبر 1917 ، بنا بر اين شده بودكه ممالك به ارث مانده از تزارها مطابق نظم جديدي اداره شود. سياست هاي مشخص به اجرا درآمد كه به موجب آن اقوام و ملت هاي آن امپراطوري مي توانستند در چهارچوب خاص انقلاب فرهنگي پس از انقلاب سوسياليستي اكتبر 1917، در زمينه هاي قومي ، فرهنگي و زباني از استقلال مشروط بهره مند شوند. از اين رو تالشان و تات ها نيز ادبيات، هنر ، آموزش و پرورش ويژة خود داشتند. آن ها مي توانستند به زبان خود بنويسند و بخوانند و آثار ادبي و هنري عرضه نمايند و يا در زمينة فرهنگ قومي خود تأليفاتي منتشر نمايند. اما اين دريچة روشن نويد بخش مدت چنداني گشوده نمي ماند، در سال 1937 ناگهان اوضاع دگرگون مي شود. يكي از محققان آن ديار در مورد وضعيت تالشان شوروي در آن زمان مي گويد: « آنچه در سال هاي 38 – 1937 در تاريخ خلق تالش ، مثل تاريخ ديگر خلق ها نوشته شده اين است كه مدارس و دبيرستان ها و كلاس هايي كه در آن به زبان تالشي تدريس مي شد ، تعطيل گرديد، زبان و حتي نام كتاب ها و نشريات تالش را عوض كردند، برنامه ها و مطالبي كه به زبان تالشي از راديو پخش مي شد، قطع گرديد. بازيگران تئاتر از سخن گفتن به زبان تالشي منع شدند و بالاخره همة آنچه كه به زبان و فرهنگ تالشي مربوط بود ، دگرگون شد و به گونه اي تأثيرانگيز در اين سرزمين مفهومي از تالش باقي نماند و به جاي زبان تالشي گفته مي شد : زبان آستارا و لنكران. »
به اين ترتيب زبان تالشي كه مدتي كوتاه در فرايند تحولي فرهنگي از وضعيت حال به خود وارهيدگي در عرصة هنر و ادبيات و آموزش و پرورش به كار گرفته شده بود، مورد يورش و سركوب واقع شده و به ما في الضمير تودة مردم برمي گردد و تا سال 1989 در همين وضعيت باقي مي ماند. پس از فروپاشي امپراطوري شوروي و اعلام استقلال جمهوري آذربايجان ، اين زبان بار ديگر در آن ديار به مثابة بارزترين مشخصة هويت قومي و مهمترين عامل حفظ اين هويت اعلام وجود مي كند و در عرصة ادبيات و هنر و تحقيق و روزنامه‌نگاري مورد استفاده قرار مي گيرد.
اين توجه به زبان مزبور در ديگر زمينه ها نيز مشهود است. عدة كثيري از تالش زبانان در قزاقستان و بطورعمده در شهرهاي چمكند ، آريس، جانبون و چوراي آن جمهوري و همچنين در ولايت هاي لنگر خوار ، جلال آباد ، پاكتيا و مزارشريف افغانستان زندگي مي كنند و مجموع تعداد آنها بيش از 200 هزار نفر برآورد مي شود.
مطابق آمار رسمي سال 1926 شوروي سابق ، در جمهوري آذربايجان 77323 نفر تالش زبان زندگي مي كردند و 80624 نفر نيز كه زبان هاي مادري آن ها تالشي بوده، شمارش شده است. اطلاعات مربوط به 5 اكتبر 1931 نشان مي دهد كه آن زمان تعداد تالشان جمهوري آذربايجان 89398 نفر بوده است كه از اين تعداد 11688 نفر در شهر لنكران زندگي مي كردند و لذا اكثريت اهالي اين شهر را تالش زبانان تشكيل مي دادند.
در آمارنامه هاي مربوط به سال هاي پس از 1931 از شمار تالشان اين كشور اطلاعاتي به دست نمي آيد. در منابع متفرقه هم آمار ناقصي به چشم مي خورد. مطابق اين منابع تعداد تالش زبانان شوروي تا سال 1989 ، حدود 21914 نفر بوده است. از اين تعداد 21200 نفر در آذربايجان زندگي مي كردند، اما سرشماري سال 1989 نشان مي دهد كه به ترتيب در لنكران 164 هزار نفر ، در ماسالي 144 هزار نفر ، در جليل آباد 133 هزار نفر ، در آستارا 69 هزار نفر ، در بيله سوار 61 هزار نفر ، در لريك 54 هزار نفر و 40 هزار نفر در يارديملي زندگي مي كند. مطابق همين آمار از اهالي آستارا 4/86 % ، لنكران 3/86 % ، لریک 4/82 % و ماسالی 55 % تالش مي باشند. لذا مي توان گفت كه فقط در چهار شهرستان ياد شده حدود 357500 نفر تالش زندگي مي كنند.همچنين انبوهي از تالشان نيز در مناطق يارديملي و جليل آباد و بيله سوار سكونت دارند . منابع غير رسمي هم نشان مي دهند كه در منطقة آبشوران ، شهرهاي باكو و سوم گايت بيش از 300 هزار نفر تالش زندگي مي كنند . با اين حساب وجود حدود 700 هزار نفر تالش در جمهوري آذربايجان ثابت مي شود.
تعداد لهجه ، آنگونه كه در زبان تالشي ايران وجود دارد در تالشي خارج از ايران نيز محسوس است. بين لهجه هاي لريك و آستارا ، لنكران، ماسالي و آبشوران تفاوت هاي قابل توجهي به چشم مي خورد. اما بر خلاف انتظار ، به شدتي كه تالشي اكثر نقاط تالش نشين ايران متأثر از زبان فارسي است، تالشي جمهوري آذربايحجان تحت تأثير روسي و تركي نيست. مگر در نقاطي كه اقليت تالش، زبان خود را از ده ها سال پيش در خفا نگه داشته اند.
اين لهجه در مجموع همگوني بسيار نزديك با لهجه هاي عنبران و لوندويل دارند. از اين رو مطابق تقسيم بندي نگارنده در شعبة تالش شمالي قرار مي گيرند. ناگفته نماند كه گروه هايي از تالشان جمهوري آذربايجان به لهجه هايي سخن مي گويند كه به شعبة تالش مياني نزديك ترند. مثلاً لهجة طايفة « چراج» كه در شهرستان آستاراي آن كشور زندگي مي كنند، همانند تالشي تالشدولاست و با توجه به اينكه در منطقة پره سر تالشدولاي ايران طايفه اي به نام « چراج» وجود دارد، چنين به نظر مي رسد كه چراج هاي آستاراي جمهوري آذربايجان از اين سو به آنجا كوچانده شده اند و آنان به طرز شگفت انگيزي توانسته اند لهجة خود را حفظ نمايند.
علي رغم اينكه در ايران زبان تالشي در برابر زبان تركي به شرايط انفعالي كشيده شده و پيوستن تالش زبانان ، بويژه در تالش شمالي به جامعة ترك زبان اغلب از سر تسليم و رضا و آگاهانه صورت مي گيرد، در جمهوري آذربايجان آنچه ديده مي شود، آثار پايداري است ، در آنجا با اينكه زبان رسمي و مسلط تركي است و تالش زبانان همه جا با اكثريت ترك زبانان در آميخته اند و همچنين در طول نيم قرن گذشته زبان و فرهنگ تالش مشمول سركوب و امحاء بوده و هنوز نيز در موارد زيادي تالش زبانان نمي توانند بي دغدغة خاطر به زبان خود سخن بگويند، باز ضمن اينكه اكثر تالشان همچنان تالش و تالش زبان باقي مانده اند و با هوشمندي و وجدان ملي بيدار اركان هويت قومي و ارزش هاي اصيل فرهنگي خود را پاس مي دارند.
اما امروز در ايران زبان تركي به عنوان خطر جدي براي زبان تالشي محسوب مي‌شود. چنانچه محقق ارجمند آقاي علي عبدلي نيز صراحتاً به اين امر اشاره نموده است: « اكنون نيز عمده ترين خطري كه زبان تالشي را تهديد مي كند، زبان تركي است. چنان كه تالش زبانان عنبران و آستارا را تا نقاط شمالي هشتپر ، بخشي كاملاً ترك زبان و بخش ديگر دو زبانه شده اند. » [15]
با توجه به اين نكته ضروري به نظر مي رسد كه گرايش به زبان تركي گويي نبايد به اندازه اي باشد كه زبان تالشي را فراموش كنيم . چرا كه گرايش به زبان تركي در نواحي تالش نشين ( چه در گيلان و چه در اردبيل) در بعضي مواقع با تغيير مذهبي همراه بوده است و مي توان گفت كه زبان تركي به صورت يك خطر جدي براي تالش زبانان اهل تسنن در آمده است. چنانكه مارسل بازن فرانسوي نيز به اين امر اشاره نموده است:
« همراه با تعلقات زباني ، اغلب تعلقات مذهبي نيز در تمايز قومي نقش اساسي دارند. در اين جا تحول دو عامل كاملاً به يكديگر وابسته اند و گرايش به تركي گويي ( با گرايش شيعه گري) همراه بوده است و اذعان دارد كه بخش هايي از تالشان كه به زبان تالشي وفادار مانده اند، تقريباً به طور كامل سني مذهب هستند.» [16]
گويا امروزه تاريخ به گونه اي ديگر تكرار مي شود. يعني به جاي اينكه افراد به اجبار حاكمان زبان و مذهب خود را تغيير دهند به اختيار خود زبان و مذهب خويش را عوض مي كنند.[17]
چنانكه در دورة صفوي مردم آذربايجان به اجبار شاه اسماعيل صفوي زبان و مذهب خود را تغيير داده و زبان تركي را به جاي زبان فهلوي ، آذري و مذهب شيعه را به جاي تسنن پذيرا شدند و دكتر محمدجواد مشكور به اين امر اشاره نموده است:
« شاه اسماعيل دو چيز را بر مردم آذربايجان تحميل كرد، يكي مذهب شيعه و ديگري زبان تركي. قبايل قزل باش بود كه بر اثر مهاجرت آن قبايل از آسياي صغير به آذربايجان به تدريج زبان تركي جاي زبان فهلوي آذري را گرفت و چون شاه اسماعيل و شاهان صفوي زبان تركي را زبان درباري خود قرار داده بودند به تدريج مردم آذربايجان زبان ايراني پيشين خود را فراموش كرده و به زبان تركي سخن گفتند.[18] »
ويژگي هاي طبيعي و انساني و اقتصادي بخش عنبران
موقعيت ، وسعت و حدود آب و هوا جمعيت زبان دين و مذهب علما و عرفا و اماكن مقدس كسب و كار مهاجرت ، علل و عوامل آنويژگي هاي طبيعي و انساني و اقتصادي بخش عنبران
موقعيت ، وسعت و حدود: اين بخش در مشرق و شمال شرقي شهرستان نمين از استان اردبيل واقع شده و از طرف شرق با جمهوري آذربايجان هم مرز بوده و مساحت آن حدود 9/188 كيلومترمربع است.[19] و شامل روستاهاي « مينا آباد، ميرزانق ، جيد ، كلش ، عنبران عليا و قشلاق سروآباد و قشلاق پلازير » مي باشد و قدمت روستاهاي آن با توجه به آثار سنگ قبرهاي به جا مانده ، از 200 تا 1000 سال تخمين زده مي شود.[20]
آب و هوا : اين منطقه كوهستاني بوده و داراي زمستان هاي سرد، خشن و يخبنداني و تابستان هاي معتدل است. ريزش هاي جوي نيز اكثراً بصورت برف و باران مي باشد و در اثر شدت بارش برف در زمستان ها ، راه هاي ارتباطي با ساير نقاط استان بسته شده و مردم را با مشكلات زيادي رو به رو مي كند. اكثر رود ها نيز فصلي مي باشند.
جمعيت : طبق آمار سال 1385 جمعيت اين بخش بدون احتساب تالش زبان هاي مهاجر از روستاهاي آن به مركز شهرستان نمين و ساير نقاط كشور 11000 نفر مي باشد.[21] در سال هاي اخير به دليل برخورداري اين روستاها از امكانات رفاهي مانند برق، تلفن، راه آسفالته، گاز طبيعي و آب آشاميدني بهداشتي و نانوايي و … از ميزان مهاجرت كاسته شده است.غير از قشلاق پلازير كه چندين سال پيش از سكنه خالي شده است.
مردم اين بخش افرادي خونگرم و ساده و صادق و مهمان نواز بوده و در كمال صلح و صفا و آرامش در كنار ساير هموطنان خويش به زندگي ادامه مي دهند.
زبان :
مردم اين بخش به زبان تالشي كه يكي از زبان هاي ايراني رايج در قسمت شمال شرقي استان اردبيل بوده و مي باشد، تكلم مي كنند و بنا به گفتة مارسل بازن فرانسوي :
« اين امر مي تواند دليلي بر توسعة قديمي بسيار وسيع تر اين زبان باشد و چنين بيان مي‌كند كه در اوايل قرن 19 ميلادي مقر مهمترين خان هاي تالش بوده و هر چند كه زبان آنها مانند خان هاي اسالم و كرگانرود، ترك زبان بودند كه فريزر به آنها اشاره نمي كند، حداقل قسمتي از ساكنان بومي مي بايست از تالش ها باشند. بالاخره اين كه تالش هاي اردبيل را مي توان به عنوان يك مورد مخصوص از تات ها دانست. رباعيات قرن 16 ميلادي كه ب و ميلر آنها را مطالعه كرده است ، نشان مي دهد كه زبان موجود در شهر اردبيل بسيار نزديك به تالشي معاصر بوده است.[22]»
عبدالحسين سعيديان در مورد زبان تالشي چنين مي گويد: « زبان تالشي به گروه زبان هاي شمال باختري ايران متعلق است و يك زبان ديرينة بسيار غني و داراي لهجه هاي متعدد است.[23] »
« گويش طالشي يكي از زبان هاي كهن و ملي ايران باستان است كه تالش ها آن را به خوبي از دستبرد زمان مصون داشته اند.[24] »
« گويش طالشي و تاتي زبان اصلي آذربايجان بوده كه در مقابل فارسي مخصوصاً زبان آذري بعد از مغول ( آذري كنوني) حالت ركود را دارد و زبان آذري كنوني بر زبان طالشي به دليل همجواري و مهاجرت آذري ها به اين منطقه نفوذ و تسلط يافته است.[25]» مردم اين بخش علاوه بر زبان مادري خويش ( تالشي) به دليل همجوار بودن و ارتباطات اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي با ترك زبانان منطقه ، به زبان تركي نيز آشنا بوده و به آساني مي توانند تركي حرف بزنند و به زبان رسمي كشور ( فارسي) نيز به خوبي تكلم مي‌نمايند.
دين و مذهب : مردم اين بخش نيز مانند ساير ساكنان استان اردبيل ، قبل از اسلام داراي كيش « هرمزد پرستي» و بعداً زرتشتي بوده اند. ولي بعد از ورود اسلام به سرزمين آذربايجان اسلام آورده و مسلمان شدند. چنانچه مرحوم بابا صفري در كتاب ارزشمند خويش در اين باره نوشته است: « قبل از اسلام اردبيل و حومه آن طايفة ماد و بازماندگان آنان ، به قول مورخان مذهب هرمزد پرستي داشته اند كه بعد از قيام زرتشت در دشت معان و اردبيل و دامنه هاي سبلان و سپس در اطراف درياچة اروميه به تبليغ دين پرداخته ، جمعي از آن مردم به آن آيين گرويده اند.[26] »
و يا مرحوم هارون شفيقي عنبراني در اين باره آورده است: « و مردمانش در آن روزگاران مانند امروز از روستاهاي خود به اردبيل مي رفتند تا سربازان فاتح لشگر اسلام را ببينند كه هديه اي به نام كيش قرآني براي آنها آورده بودند.[27] »
و باز مرحوم بابا صفري در بارة دين و مذهب مردم اردبيل و حومة آن در كتاب ارزشمندش چنين آورده است : « پس از فتح اردبيل به دست اعراب ، دين اسلام جانشين آيين گذشته شد و اولين مسجد جامع اين شهر در سال 35 يا 36 هجري به وسيلة اشعث بن القيس الكندي ساخته شد و اعتقاد به وجود يگانه جانشين ثنويت كيش زرتشتي گرديد و مردم در اندك مدتي به احكام قرآن و اصول دين جديد آشنايي يافتند ( اهل عطا) كه واعظ و مبلغين موظف اسلامي بودند ، آنها را به وظايف و تكاليف شرعي آگاه مي ساختند.
بديهي است كه در بدو اسلام و حتي در عهد خلفاي راشدين هيچ يك از مذاهب اربعه تسنن و تشيع به مفهوم امروزي وجود نداشت و همة مبلغين سه اصل اساسي ( توحيد ، نبوت و معاد) بودند. ولي بعداً انشعاباتي از جهت فروع پديدار شد و مذاهب مختلف اسلامي پديدار شدند. بنا به عقيدة حاج زين العابدين شيرواني مؤلف كتاب رياض السياحه ( حدود سكنة خراسان و آذربايجان به طريقة ابو حنيفه سلوك مي فرمودند مگر مدينه اي چند. ) و به طوري كه مورخين ديگر نوشته اند، مردم اردبيل در آيين شافعي بودند و وظايف ديني خود را به عمل مي آوردند و تا زمان شيخ صفي الدين اردبيلي و حتي مدتي بعد از وي نيز اكثراً بدين مذهب بودند.[28] »
« بنا به نوشته هاي تاريخي ديگر نيز خود شيخ صفي الدين اردبيلي پيرو مذهب شافعي بوده و مريدان زيادي در اردبيل و روستاهاي تابعة آن داشته است.» [29]
«اما با رسمي شدن مذهب تشيع به وسيلة شاه اسماعيل صفوي مردم اردبيل به اجبار يا به اختيار تغيير مذهب داده و پيرو مذهب شيعة اثني عشري ( دوازده امامي) شدند . به جز ساكنين بخش عنبران كه مانند سابق بر مذهب آباء و اجدادي خويش (شافعي) باقي ماندند»[30]
تذكر اين نكته ضروري است كه روابط اجتماعي مردم اين بخش با برادران شيعة شهرستان و استان مسالمت آميز بوده و تا به امروز به شكر خدا هيچ كدورت و ناراحتي ميان آنها بوجود نيامده است و در غم و شادي و خير و شر همديگر شركت نموده و در بعضي موارد روابط خويشاوندي نيز داشته و دارند.

[1]- موسوي – سيدحسن، گوشه هايي از فرهنگ و آداب و رسوم مردم كوهمره نودان، سرخي فارس ، جروق ، ص 3
2- همان – ص 3

1- دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه ، ج 33 ، ص 52
2- نعمت الهی ، بهروز، تاریخ جامع حکام آستارا و نمین، ص 13
3- دهخدا ، علی اکبر، لغت نامه ، ج 33 ، ص 52
1- خلف تبریزی ، محمد برهان قاطع ، حاشیه ج 1 ، ص 462
2- همان
3- زرین کوب ، عبدالحسین ، تاریخ مردم ایران، ص 198
4- معین ، محمد، فرهنگ فارسی ، ج 6 ، ص 1498
5- عبدلی ، علی، تاتها و تالشان ، ص 33
1- عبدلی ، علی، تاتها و تالشان ، ص 33
2- همان
1- آموزش و پرورش ، وزارت، جغرافیای استان گیلان ، ص 15
2- نعمت الهی ، بهروز، تاریخ جامع حکام آستارا و نمین، ص 19
3- عبدلی ، علی، فرهنگ تطبیقی تالشی و تالت و آذری ، ص 30 الی 36

1- عبدلي ، علي ، تالشي ها كيستند؟ ص 66
1- بازن ، مارسل ، تالش منطقه اي قومي در شمال ايران ، ص 619
2- غير از روستاهاي كريق ، رز و تفيه واقع در بخش ويلكيج ( آبي بيگلو) شهرستان نمين كه با حفظ زبان تركي پيرو مذهب اهل سنت هستند
3- مشكور ، محمدجواد ، فرهنگ فرق اسلامي ، ص 285

1-بخشداري عنبران
2- شفيقي ، هارون ، علما و عرفاي عنبران
3- مراكز خانه هاي بهداشت روستاهاي تابع بخش عنبران

1- بازن ، مارسل ، تالش منطقه اي قومي در شمال ايران ، ص 441
2- سعيديان ، عبدالحسين، مردمان جهان، ص 779 و 780
3- نعمت الهي ، بهروز، تاريخ جامع آستارا و حكام نمين ص 13
1- نعمت الهي ، بهروز، تاريخ جامع آستارا و حكام نمين ص 14
2- صفري ، بابا ، اردبيل در گذرگاه تاريخ ج 2 ص 69
3- شفيقي ، هارون ، عرفا و علماي عنبران ص 27
1- صفري ، بابا ، اردبيل در گذرگاه تاريخ ج 2 ص 74 و 75
2- پناهي سمناني، احمد، نادرشاه بازتاب حماسه و فاجعة ملي ، ص 15
- مير احمدي، مريم، دين و مذهب در عصر صفوي ، ص 41
3- صفري ، بابا ، اردبيل در گذرگاه تاريخ ج 2 ص 80 - مشكور، محمدجواد، فرهنگ و فرق اسلامي ، ص 285

تالش نشینان بخش عنبران(علما-عرفا-اماکن مقدس)

علما ، عرفا و اماكن مقدس: اين مركز منزوي و مغفول در طول تاريخ، قرن ها در زير عدم توجه مسئولين امور در بوتة فراموشي مانده و كسي به آن توجه نداشته است. ولي در عين حال خود به خود جوشيده و رشد كرده و در دامن فطرت پاك خويش به حيات ادامه داده و فرزنداني را زاييده و پرورانده است و به كهولت و پيري رسانده و تا دم مرگ نيز ايشان را در مسير صلاح و تقوي و عبادت و احياناً در ساية افتخار دولت ( فقر و وارستگي) راه برده و معدودي هم كه در آسمان ارشاد و طريقت و افاضه درخشيده اند، در اين مسير بدرقه كرده است و در آغوش پاك خود خوابانده و به جهان ابديت پيوند داده است.
مرحوم هارون شفيقي در اين باره چنين آورده است: « و اكثراً نيز پيرو و مريد مشايخ بزرگواري همچون شيخ زاهد گيلاني و صفي الدين اردبيلي ( ره) بوده اند و با آنها در يك مكان به ذكر و سماع پرداخته و هميشه در ركاب آنها بوده اند. از قبيل باباخضر، باباخرم الدين عنبراني و بابا حمزه ميناآبادي كه گويا داماد شيخ صفي الدين اردبيلي بوده است و غيره و در حال حاضر نيز آرامگاه اين بزرگواران عرفان و طريقت محل زيارت و شفا بخش بيماران زيادي از ساكنين اين منطقه و ساير نقاط ايران مي باشد كه در ذيل به چند مورد از آنها اشاره مي شود:
1-پيربابا خرم الدين عنبراني واقع در عنبران عليا2- پيربابا كسگر بر سر كوه كسگر واقع در عنبران عليا 3-پير جمادی واقع در روستاي كلش 4-پير بابا نورعلي واقع در روستاي جيد 5- بابا منصور، واقع در عنبران علیا6- پير سيد غريب واقع در روستاي ميرزانق 7- بابا داود، واقع در عنبران علیا پير يوسف مصر واقع در روستاي ميرزانق 8-- بابا خضر، واقع در عنبران علیا پيربابا شبلي ، واقع در روستاي ميناآباد 9-- سفیده باز، واقع در عنبران علیا پيربابا حمزه ، واقع در روستاي ميناآباد 10-- پیرلنگ واقع درروستای ننه کران 11--پيربابا روشن ، واقع در بالاتر از روستاي خشه حيران12- شيخ مير علم ، واقع در روستاي ميناآباد13-حاج شيخ محمد سعيد نقشبندي عنبراني واقع در عنبران عليا
14-- محل معروف به چلون ( چهلون) ، چهل تن که بنا به روایات مدفن چهل تن از اولیای دین یا عیّاران بوده و بر کوه بلندی به همین نام بالاتر از روستای سروآباد و پلازیرعنبران واقع شده است
15-سيد طاهر آقا قريشي ميناآبادي واقع در روستاي ميناآباد پير بدرالدين نميني واقع در نمين 16-پيربابا گُمبه واقع در روستاي جيد
ويژگي هاي اقتصادي و راه هاي درآمد
كشاورزي : با وجود اينكه اين منطقه كوهستاني بوده و طول دورة سرد سال بيشتر است و مقدار زمين هاي حاصلخيز كم بوده و آب نيز براي كشاورزي كمياب است، ولي مردم فعال و سخت كوش آن دست از كشاورزي نكشيده و هرجا كه كمترين شرايط براي كشاورزي آماده باشد، به كشت انواع محصولات كشاورزي و پرورش درختان ميوه پرداخته و محصولاتي همانند گندم، جو ، عدس ، گاودانه، سياه دانه، سيب ، گلابي ، آلوچه و زردآلو توليد مي كنند و با توليد اين محصولات علاوه بر تأمين نيازهاي سالانه خويش ، مقدار قابل توجهي نيز به اطراف صادر مي كنند. ولي در سال هاي اخير متأسفانه به دليل كمبود شديد آب و پيدايش مشاغل جديد و كمبود زمين در اثر ساخت و سازهاي مسكوني و تجاري، كشاورزي رونق خود را از دست داده است.
دامپروري : مردم اين بخش همراه با كار كشاورزي، تعدادي گاو و گوسفند را نيز پرورش مي‌دهند و از فراورده هاي آن ( شير، ماست، كره، كشك، پشم و پوست) براي مصارف خانوادگي استفاده كرده و مازاد آن را به بازارهاي ديگر عرضه كرده و درآمد قابل توجهي را كسب مي نمايند كه با كمال تأسف اشتغال به اين امر نيز روز به روز كم رنگ تر شده است و تعداد زيادي از خانواده هاي روستايي اقلام مصرفي خود را از بازار تهيه مي كنند.
چوب بري و كارهاي ساختماني :مردم اين ناحيه در گذشته در فصول سرد سال و زماني كه از كار كشاورزي و دامداري فراغت مي يافتند به شهرهاي هم جوار در استان ديگر به ويژه استانهاي گيلان و مازندران مي رفتند و در جنگل هاي آن استان ها به چوب بري و الواركشي مي پرداختند و بعد از چند ماه تلاش و كوشش به نزد خانواده هاي خويش باز مي گشتند و درآمد زيادي كسب مي نمودند. چنانچه مارسل بازن فرانسوي نيز به اين امر اشاره دارد:
« مهاجرين ديگر در كارهاي مربوط به چوب بري متخصص بودند و بسياري از تالش هاي عنبران و روستاهاي تابعه مجاور آن ، در درة عميق آستارا چاي در قسمت خزري به عنوان اره كشي به همة جنگل هاي خزري از آستارا تا شاهي ( قائم شهر ) مي رفتند و اين كارگران روز مزد در فصل زمستان از كارگاهي به كارگاه چوب بري ديگر جابجا مي شدند.[1] »
اما امروزه كارگري در ديار غربت صرفاً در طول دورة سرد سال نبوده ، اكثر مردم اين ناحيه دركارهاي ساختماني ( قالب بندي، آرماتور بندي ، سيمان كاري ، آجرچيني و … ) مشغولند.
صنايع دستي : مردان در اين زمينه فعاليت چنداني نداشته و ندارند، ولي زنان و دختران اين ناحيه علاوه بر مشاركت در امور كشاورزي و دامداري به بافت انواع گليم مسند، جاجيم پرداخته و درآمد قابل ملاحظه اي از اين طريق براي خانوادة خود كسب مي كنند و اقتصاد نابسامان خود را تا حدودي بهبود مي بخشند و با انگشتان ظريف خويش ، استعداد و هنر خويش را در معرض نمايش قرارداده و آثاري خلق مي كنند كه از شهرت جهاني برخوردارند و سالانه ميليون ها ريال از اين راه براي كشور ارز تأمين مي نمايند و به اين دليل در سال هاي اخير دولت نيز سرمايه گذاري هنگفتي را در منطقه نموده است تا صادرات غير نفتي را رونق بخشد.
مهاجرت ، علل و عوامل آن : مهاجرت پديده اي جهاني است و آن عبارت است از تغيير محل جغرافيايي سكونت افراد به خاطر يافتن كار مناسب و دائم و برخورداري از امكانات رفاهي زندگي و شرايط بهتر ، و اين تغيير مكان ممکن است از روستايي به روستاي ديگر و يا از شهري به شهر ديگر و از كشوري به كشور ديگر صورت بگيرد.
از سه دهة پيش حدود 10000 نفر از مردم ناحيه به نقاط مختلف كشور و عمدتاً به شهرستان هاي استان گیلان، تهران ، البرز ، مازندران و فارس مهاجرت كرده اند و در كارهاي ساختماني و خدماتي مشغولند و فقط گروهي از آنها در ايام مبارك مانند اعياد اسلامي فطر و قربان و ساير مراسم به محل مي آيند و بعد از اتمام مراسم به محل زندگي خود باز مي گردند.
مهمترين علل و عوامل مهاجرت در اين منطقه را مي توان چنين برشمرد:كمبود زمين هاي حاصلخيز و آب كافي براي كشاورزي از بين رفتن چراگاه ها و مراتع در اثر فرسايش خاك و چراي بيش از اندازة دام ها عدم امكانات رفاهي زندگي در گذشته مانند آب مشروب سالم، حمام بهداشتي، جادة مناسب ، برق ، بيمارستان ، مدارس راهنمايي و متوسطه اختلافات و درگيري طايفه اي و قومي و قبيله اي به خاطر آب و زمين و … افزايش جمعيت خانوارها و تقسيم زمين بين آن ها كه موجب كوچك شدن زمين ها و در نتيجه پايين آمدن ميزان محصولات مي شد، طبق قانون ارث در اسلام مقرون به صرفه نبودن كارهاي كشاورزي و دامداري در عين پر زحمت بودن آنها بوجود آمدن مشاغل جديد و كم زحمت مانند كارهاي ساختماني و خدماتي با درآمد زياد در شهرهاي دور و نزديك.
گوشه هايي از فرهنگ و آداب و رسوم مردم بخش عنبران [2] جشن تولد ختنه سورانازدواججشن پایان برداشت محصول عيد نوروز سيزده بدر عيد فطر عيد قربان سوگواري باروري فرزند امثال و حكم باورها و پندارها اسطوره ها
1- جشن تولد: اين جشن كه در روز ششم تولد برگزار مي شود به « شاشه شو » معروف است. در اين شب جشن نسبتاً مفصلي بر پا مي شود و اقوام و همسايگان بنا به دعوت خانوادة نوزاد در منزل ميزبان جمع شده و هر كس به فراخور و سليقة خود هديه اي براي نوزاد مي‌آورد. زناني كه در بزم شب شركت مي كنند ، نبايد همراه خود تعويذ ( دعا) داشته و يا در چلة زايمان و ازدواج باشند و خانوادة كودك از مهمانان خود با چاي و شيريني و غذا پذيرايي بعمل مي آورند. مهمانان با خواندن اشعار و تصانيف محفل را گرم نگه داشته و اگر نوزاد دختر باشد ، گوش او را سوراخ مي كنند و براي نوزاد اسمي را انتخاب مي كنند.
در نامگذاري نوزادان سليقه ها مختلف است ، بعضي از قرآن استخاره مي كنند و از اسامي كه در قرآن آمده است ، براي نوزاد اسمي را انتخاب مي كنند. برخي به صورت ظاهري بچه نگاه كرده و با توجه به خصوصيات ظاهري و زيبايي و زشتي و درشتي ، اسمي براي او در نظر مي گيرند و عده اي نيز اسامي پيامبران و ائمه و ساير اولياي دين را براي نامگذاري استفاده مي نمايند.
پس از نامگذاري مادر بزرگ ها بار ديگر در گوش نوزاد اذان گفته و اسم او را مي‌خوانند و هر يك از حاضرين دقايقي بچه را در آغوش خود نگه داشته و سپس به فرد ديگري مي دهد و كلماتي را بدين گونه تكرار مي كند: « بَستن بالَه ، بِده باله – اي خِدو خاندي كَه بالَه » يعني « بچه را بگير ، بچه را بده – اي خدا اين بچه را نگه دار » و بعد از رفتن مهمانان مادر بچه و خانوادة او تا صبح فردا به مراقبت و نگهباني نوزاد مي پردازند تا خداي نكرده اجنه به او آسيبي نرساند.
2- ختنه سوران : اين عمل كه فقط در مورد فرزندان ذكور انجام مي پذيرد در گذشته پس از يك تا سه سال بعد از تولد صورت مي گرفت و اغلب چندين بچه را كه با هم در يك سال به دنيا آمده بودند، در يك جا گرد آورده و بعد از برگزاري جشن و پذيرايي از مهمانان از سلماني محل مي خواستند تا آنان را ختنه نمايد. او هم با همان وسايل ابتدايي و سادة آن روز ، در حالي كه دو نفر نيز دست و پاي بچه ها را محكم نگه داشته تا تكان نخورد ، كار خود را انجام مي داد و براي بند آوردن خون نيز مقداري خاكستر روي زخم مي پاشيد و بعد آن را پانسمان مي كرد و هر سه روز پانسمان را تعويض مي كرد. ولي امروزه با پيشرفت علم پزشكي ، فرزندان ذكور را جهت ختنه به مراكز درماني و بهداشتي برده و ختنه مي نمايند و بعد از اين كار جشني گرفته و از مهمانان خود پذيرايي مي نمايند و هر كدام از مهمانان نيز هديه اي تقديم مي كنند.
3- ازدواج : در اين منطقه سن ازدواج پايين تر است و معمولاً اكثر پسران و دختران تا سن 20 سالگي ازدواج كرده و صاحب فرزنداني نيز شده اند و اگر دختر و يا پسري ديرتر ازدواج كند، صرفاً به دليل فقر مادي و اقتصادي خانوادة او است يا اينكه پدر و مادرش مانع ازدواج آنها شده اند. در گذشته و حتي امروزه نيز پسران و دختران نقش چنداني در تعيين و انتخاب همسر براي خود نداشته و ندارند و حرف اول را پدران و مادران مي زنند و بيشتر ازدواج ها نيز از نوع تنظيم شده مي باشد و چه بسيار از دختران و پسراني كه در بدو تولد به ازدواج هم درآمده و بعد از بزرگ شدن بايد با يكديگر ازدواج كنند و در غير اينصورت بين خانواده ها جنگ و نزاع مي افتاد. ولي امروزه تا حدودي در اثر گسترش ارتباطات بين جوامع شهري و روستايي و آشنايي جوانان با فرهنگ حاكم بر جوامع شهري ، نقش پدران و مادران در انتخاب همسر برای فرزندان محدوديت پيدا كرده ، در عين حال رضايت خود را بايد حتماً اعلام كنند و در صورت عدم رضايت آنان، باز مشكلات و ناراحتي ها و رنجش هايي، دختران و پسران را آزار مي دهد. به هر حال پس از انتخاب كردن دختري براي ازدواج مراسم عروسي بايد مراحل زير را طي كند:
1-3- خواستگاري : بعد از فراهم شدن زمينه هاي لازم، خانواده ها روزي را براي خواستگاري معين مي كنند. در شب موعود چندين مرد و زن از فاميل هاي پسر با مقداري ميوه و شيريني به خانة دختر رفته و قرار مي گذارند كه مراسم بعدي ازدواج را چه زماني برگزار نمايند. بعد از توافق از مهمانان و مدعوين پذيرايي كرده و روزي را براي اغلام رسمي نامزدي دختر و پسر انتخاب مي كنند.
2-3-اعلام رسمي نامزدي: در اين روز از تمام ساكنين روستا دعوت به عمل آورده و هنگام ظهر مقداري شيريني ، كشمش و بيسكويت و شكلات همراه با گروه اركستر ( عاشقان) كه در حال نواختن هستند، به خانة عروس رفته و بعد از مدتي رقص و پايكوبي، نامزدي رسمي دختر و پسر به وسيلة دو نفر مرد ، بدين ترتيب اعلام مي شود: يك نفر مرد از طرف پسر و يك نفر ديگر از طرف دختر كه اكثراً دايي آنها مي باشند، روبروي هم نشسته و نمايندة پسر مقداري كشمش يا شكلات را در ظرفي كه پيش روي آن قرار دارد برداشته و يك قطعه اسكناس نيز بر روي آن گذاشته، با نمايندة دختر دست مي دهد و سه بار اين كلمات را تكرار مي كند:
« به امر خداوند بزرگ ، طبق شريعت پيامبر اسلام محمد (ص) مطابق مذهب امام شافعي (ره) و با شهادت و گواهي اين حاضرين ، آيا دختر …. را كه نامش …… است به پسر ……… را كه نامش ……. است به همسري مي دهيد؟ » نمايندة دختر مي گويد: بلي و نمايندة پسر هم مي گويد :« من هم قبول كردم. » سپس مدعوين نيز يك صدا مي گويند: « مبارك باشد.» و بعد از اين عمل عاشقان نواخته و مهمانان به وسيلة بيسكويت و چاي و شيريني پذيرايي مي شوند.
شب اين روز نيز ، زنان به خانة عروس آينده رفته و پس از رقص و پايكوبي، عروس را به حالت ايستاده نگه داشته و يك پارچة قرمز رنگ بر سر او به صورت سايبان قرار داده و كله قندي را بر بالاي سر او مي شكنند و فرد خرد كنندة قند كه از نزديكان عروس مي‌باشد ، هديه اي از طرف داماد دريافت مي كندو تكه هاي قند را به آنها تحويل مي دهد و اين قند بايد تا روزي كه عروس به خانة داماد مي رود توسط خانوادة داماد نگهداري شود و زماني كه عروس به خانة داماد آمد، به او مي دهند و هديه اي از او مي گيرند. بعد از اين مراسم، دختر و پسر رسماً نامزد هم هستند و مي توانند با همديگر ديدار كنند.
ولي با كمال تأسف در گذشته دختر و پسر نامزد حق نداشتند آشكارا همديگر را ببينند و پسر بايد به صورت پنهاني و مخفيانه به ديدن نامزد خود مي رفت و اگر احياناً داماد به وسيلة پدر يا برادران و ساير فاميلهاي عروس مشاهده مي شد، شديداً مورد اعتراض واقع مي‌شد و دختر را به سختي تنبيه مي كردند. ولي خوشبختانه امروز اين آداب و رسوم منسوخ گشته و دختران و پسران بعد از نامزد شدن به دفترخانة ثبت ازدواج رفته و پس از ثبت رسمي ازدواج به آساني همديگر را ملاقات مي كنند و حتي در بعضي مواقع با همديگر به مسافرت و گردش مي روند به شرطي كه تا روز عروسي حريم عفاف را رعايت كرده و از رابطة جنسي خودداري نمايند.
گاهي چون بين نامزدي و عروسي فاصلة زيادي مي شود، در اين فواصل اگر عيدي در پيش باشد ، به مناسبت این اعياد هدايايي از طرف داماد به خانة عروس فرستاده مي شود كه به « عيدونه يا عيدانه » معروف است و جنس اين هدايا در اعياد مختلف با هم فرق مي كند. در اعياد اسلامي « فطر و قربان» غذا و گوشت و در عيد نوروز ، لباس و زيورآلات را نيز به آن مي افزايند.
3-3- عروسي : عروسي طي سه روز انجام مي پذيرد و هر روز آيين مخصوص به خود را دارد و در گذشته خيلي باشكوه تر و مفصل تر برگزار مي شد و براي ايجاد شادي و نشاط بيشتر مجلس عروسي از گروه اركستر ( عاشقان) نيز استفاده مي شود.
1-3-3-روز اول « اُلَت باردِه يا رخت بري » : در اين روز عروس و داماد به همراه چندين زن ديگر كه اغلب خواهران آنها مي باشند، جهت رخت گزيني ( خريد لباس و ساير لوازم) به شهر رفته و بعد از خريد ، هدايايي براي يك يك يا چند تن از زنان فاميل خود به عنوان « خلعت» خريداري مي نمايند و اكثر اختلافات قوم و خويشي نيز گاهي بر سر تعداد خلعت ها صورت مي گيرد و مي توان گفت كه زيربناي تمام ناراحتي ها اين رسم بد مي باشد.
بعد از ظهر اين روز لوازم و وسايل خريداري شده را به خانة عروس برده تا آنها را به زناني كه جهت شركت در اين مجلس قبلاً دعوت شده اند، نشان داده و تحويل خانوادة دختر مي دهند و ضمن نشان دادن يكايك لوازم خريداري شده به مهمانان ، آنان نيز « مباركباد» مي گويند و بعد از اين كار به هر كدام از حاضران مقداري كشمش يا بيسكويت داده مي شود و آنها نيز هداياي نقدي و يا جنسي تقديم مي دارند و همة اين هدايا متعلق به عروس مي‌باشد.
2-3-3-روز دوم « پَسِ بِرز باردِه يا گوسفند و برنج بردن»: همانطور كه از اسم آن پيداست، در اين روز از طرف داماد يك رأس گوسفند و مقداري برنج و ساير ملزومات به خانة عروس برده مي شود تا خانوادة عروس در شب اين روز از مهمانان خود به وسيلة شام پذيرايي نمايند.
سپس داماد و همراهان او جهت استحمام به حمام محل با گروهي اركستر ( عاشقان) برده مي شوند و پس از استحمام، دوباره به پيشواز او مي روند و در حياط حمام از داماد و همراهان او با شربت پذيرايي به عمل آمده و يك تكه پارچه بر گردن او آويخته و بعد از رقص و پايكوبي با داماد و همراهان او روبوسي كرده و مبلغي اسكناس به عنوان هديه به پارچه اي كه بر گردن او آويخته شده است ، با سنجاق مي چسبانند و اين وجوه نيز متعلق به داماد مي باشد. سپس داماد و همراهان او به طرف خانه حركت مي كنند و در حياط خانه يك رأس گوسفند پيش پاي داماد ذبح مي كنند و بعد از صرف نهار بر دست و پاي داماد حنا مي گذارند و لباس نو به او مي پوشانند و شب اين روز نيز داماد و همراهان او براي شام به خانة عروس مي روند و بعد از صرف شام يكي از زنان فاميل عروس مقداري آب گرم و حوله و لگن مي آورد تا داماد دست هاي خود را با آن بشويد و داماد نيز در ازاي اين محبت مبلغي پول به او هديه مي كند.
همراهان داماد نيز بايد طي اين سه روز مواظب داماد و وسايل شخصي او باشند تا توسط افرادي به سرقت نروند زيرا اگر كفش ها يا كت يا چيز ديگري از داماد ربوده شوند بايد جريمه اي پرداخت كنند و جنس سرقت شده را تحويل بگيرند.
وقتي كه مدعوين شام را صرف كردند به رقص و پايكوبي پرداخته و بر دست و پاي عروس حنا مي گذارند و پسر بچه اي را وادار مي كنند تا از كف دست عروس مقداري حنا بردارد. زيرا چنين عقيده دارند كه اين عمل باعث مي شود كه اولين فرزند عروس خانم پسر باشد.
3-3-3-روز سوم « وَيي واردِه يا عروس آوردن »: در گذشته در اين روز هنگام عصر مردم و جوانان روستايي در ميدان مركزي روستاهای خود جمع مي شدند و مبارزة جوانان و مردان را در ورزش كشتي كه توسط آهنگ رزمي گروه عاشقان همراهي مي شد، تماشا مي كردند ولي امروزه اين رسم ديرينه منسوخ گشته است. بعلاوه در گذشته چنين مرسوم بود كه در اين روز بعد از برگزاري مسابقة كشتي ، همراهان داماد « ساقدوش يعني همراه طرف راست كه حتماً بايد متأهل باشد، زيرا او مسئوليت راهنمايي داماد را در مورد نحوة عمل در حجله برعهده دارد و بايد فردي مجرب باشد- سولدوش يعني همراه طرف چپ كه يك مجرد است » بر اسبي كه قرار بود عروس را با آن به خانة داماد بياورند ، سوار مي شدند و در كوچه هاي روستا به تاخت و تاز مي پرداختند و جوانان روستايي نيز با هاي و هوي كردن و سوت زدن آنها را تشويق مي كردند. اين رسم نيز به ورطة فراموشي سپرده شده و اجرا نمي شود.
اما امروزه نزديك هاي غروب خانوادة داماد به همراه ساير روستائيان و در حالي كه گروه عاشقان نيز در حال نواختن است ، رقص و پايكوبي كنان به خانة عروس رفته و مدتي را در حياط خانة عروس بدين منوال مي گذرانند و عده اي نيز مأمور حمل جهيزية عروس مي‌شوند و افرادي نيز از خانوادة عروس بر روي اسباب و اثاثيه و وسايل جهيزيه مي نشينند و از نمايندة داماد هديه مي طلبند و نمايندة داماد نيز مبلغي به هر كدام از آنها مي پردازد و وسايل را به بيرون حمل مي كند. در حين حمل نيز سعي مي كنند كه كالايي اضافي علاوه بر جهيزية عروس با خود بردارند و هر چه قدر اين كار با مهارت انجام گيرد و كساني از خانوادة عروس متوجه نشوند، خوش يمن تر خواهد بود.
در اندرون خانه نيز عروس با خانوادة خود و دوستان و همسايگان خداحافظي مي كند و حلاليت مي طلبد تا اينكه وقتي عروس براي حركت كردن آماده شد، برادر داماد وارد اندرون شده و در حاليكه عروس خانم بر بالاي تشتي و يا چهارپايه اي ايستاده است و پارچة قرمز رنگي را بر سر او انداخته اند( دوآق) مبلغي پول در داخل پارچه اي مي گذارد و به دور كمر عروس مي بندد و بعد از آن يك اسكناس بر روي پارچه اي كه بر سر عروس انداخته اند با سنجاق مي چسبانند و كلاهي بر سر مي گذارند و آن را از سر خود برداشته و بر سر عروس مي گذارند و اين عمل را سه بار تكرار كرده و جملاتي را بدين مضمون تكرار مي‌كنند:
« عروس ! عروس ! دختر عروس! هفت پسر مي خواهم از تو ، آخرين بچه ات دختر باشد ، اي عروس! » و بعد از اين كار دست عروس را گرفته و حركت مي كنند و قبل از خروج عروس از منزل قرآني را بر بالاي در بر سر او گرفته اند، بوسيده و براي حركت نهايي به حياط خانه آورده مي شوند. در گذشته عروس را با اسب به خانة داماد مي بردند ولي امروزه بيشتر از وسايل نقلية موتوري و به ویژه اتومبيل استفاده مي شود و پس از سوار شدن عروس بر اسب يا اتومبيل پسر بچه اي را نيز جلوي او مي نشاندند به اين خاطر كه فرزند اول او پسر باشد و زني هم در حالي كه چراغي در دست دارد او را همراهي مي كنند. « آندَه نَه ژِن » و اين زن نيز سفارشات لازمه را به عروس و داماد در مورد نحوة عمل در شب زفاف مي نمايد.
زماني كه اتومبيل يا اسب حامل عروس به نزديكي خانة داماد مي رسد ، توقف مي‌كند و بايد داماد بر بالاي بام خاانه خود بايستد و سه عدد سيب قرمز رنگ را كه يكي از آنها علامت گذاري شده است به طرف عروس پرتاب كند و هر كسي كه سيب علامت گذاري شده را بگيرد و به داماد تحويل دهد هديه اي دريافت خواهد كرد چرا كه عقيده بر اين است كه سيب اول را بايد عروس و داماد تناول كنند تا خوشبخت شوند.
پس از پرتاب سيب ، عروس وارد حیاط خانة داماد مي شود و عروس و داماد در گوشه ای از حیاط قرار گرفته و مادر داماد مقداري نقل و شيريني بر سر او مي پاشد و به رقص و پايكوبي مي‌پردازند و بعد از آن عروس را به داخل خانه هدايت مي كند. قبل از ورود او به خانه مقداري شكلات بر دست او مي گذارند و بايد عروس شيريني ها و دست خود را به سردر خانه بسايد و بعد وارد خانه شود. وقتي كه عروس وارد خانه شد از نشستن خودداري مي كند و بايد پدر و مادر داماد و فاميلهاي او هدايايي از قبيل « طلا و زيورآلات ، پول نقد، يك رأس دام و يا قطعه زمين » به او هدیه کند و سپس عروس مي نشيند و زنان حاضر نقاب و پارچه اي كه بر سر او انداخته شده است، بر مي دارند و با گرمي از عروس استقبال و پذيرايي به عمل مي‌آورند و به رقص و شادي مي پردازند تا اينكه شب فرا مي رسد و مدعوين و مهمانان به وسيلة شام پذيرايي مي شوند و هر كدام در قبال دريافت مقداري شيريني و كشمش مبلغي را به عنوان شاباش ( شادباش) تقديم كرده و سپس به طرف خانه هاي خود به راه مي افتند.
مضافاً اينكه قبل از اينكه عروس به خانة داماد آورده شود ، يكي از نزديكان داماد پيش سيد يا دعانويس محل رفته و از او مي خواهد كه عروس و داماد را از آسيب دشمنان مصون بدارد. او نيز چاقويي را باز مي كند و دعا و وردي را مي خواند و چاقو را مي بندد و آن چاقو را به داماد مي دهند. چرا كه عقيده دارند ممكن است دشمنان و حسودان داماد و عروس زودتر از آنها اين كار را انجام داده و عروس و داماد را قفل كنند و مانع پيروزي و سرافرازي آنان در شب زفاف در اتاق حجله شوند.
4-3-3- حجله: پس از پايان پذيرفتن مجلس عروسي، اتاق حجله آماده مي شود و عروس و داماد را آنجا هدايت مي كنند و زن راهنما «آندَه نَه ژِن » بعد از سفارشات لازمه در مورد نحوة عملكرد با هم ، مقداري شيريني در دست راست داماد مي ريزد و دست عروس را در دست داماد مي گذارد و داماد را وادار مي كند كه پاي راست خود را بر روي پاي راست عروس بگذارد و مي گويد شما را به خداي بزرگ سپردم و خود بيرون رفته و منتظر دريافت پارچة سفيد رنگي مي شود كه بر روي تشك نصب كرده است و همراه طرف راست داماد نيز « ساقدوش » بر بالاي بام اتاقي كه داماد و عروس در آنجا هستند، به نگهباني مي پردازد تا نتيجه معلوم شود.
اگر پارچة مخصوص خونين باشد، زن معتمد آن را به مادر و ديگر زنان نزديك داماد نشان داده و مژدگاني دريافت مي كند ولي اگر پارچه گوياي دوشيزه نبودن عروس باشد ، اغلب فاجعه آغاز مي شود و حتي گاه به بازگرداندن مفتضحانة عروس به خانة پدرش منجر مي شود. البته اين اتفاق خيلي كم و نادر است.
فرداي آن روز از طرف مادر عروس غذايي كه از آرد و شير و كره و شكر تهيه مي‌شود و به « لَكه تور» كه همان كاچي مي باشد ، معروف است، براي عروس برده مي شود. روز دوم نيز آشي كه از برنج و شير درست شده است و به « شِتينه آش» معروف است و اكثراً نيز با اضافه كردن زردچوبه به آن رنگ آن را زرد مي كنند و در روز سوم عروسي نيز براي آنها پلو برده مي شود.
5-3-3- « وَيي بِواردِه » يا عروس بيرون آوردن : وقتي كه سه روز از عروسي سپري شد ، پدر و مادر داماد غذايي مهيا كرده و جشن مختصري برپا مي كنند و از خانوادة عروس و فاميل هاي نزديك خود دعوت به عمل آورده و عروس را رسماً از اتاق حجله بيرون مي‌آورند . چرا كه عروس و داماد تا سه روز پس از عروسي حق ندارند كه به طور آزاد و علني از اتاق خارج شده و خود را به ديگران نشان دهند. پس از بيرون آوردن عروس و داماد و صرف شام هريك از مدعوين نيز هدايايي شايسته و درخور به عروس تقديم مي كنند.
6-3-3- « لِنگِه اُكاردِه » يا پاگشايي : يكي از عادت هاي ديگر معمول در اين منطقه بعد از عروسي ، مراسم پاگشايي است. پدر و مادر عروس ، هفت و يا هشت روز بعد از عروسي، عروس و داماد، خانوادة داماد و فاميل هاي خود را دعوت كرده و مهماني مفصلي ترتيب مي‌دهند و اين اولين باري است كه داماد بعد از عروسي به خانة پدر زن خود مي رود.
4- جشن برداشت محصول « اوُرَه خونه »: در گذشته چون كشاورزي از رونق بيشتري برخوردار بود و محصولات كشاورزي فراوان و نيروي كار جهت برداشت محصول خيلي كم بود، افراد در جمع آوري محصولات به همديگر كمك مي كردند و به طور دسته جمعي با داس و درگز ( داس بزرگ علف چيني ) به درو كردن محصولات كشاورزي مي پرداختند. اگر عابري از كنار مزرعه و يا زمين عبور مي كرد ، همگي يك دسته از محصول را بلند كرده و مي گفتند: « يا ا.. » و فرد عابر جواب مي داد : « دوستانتان شاد و دشمنانتان كور باشند، خدا بركت دهد.» و مبلغي را به عنوان هديه به آنان تقديم مي كرد.
بعد از برداشت محصول و پايان يافتن كار كشاورزي، صاحب محصول غذايي تهيه مي‌كرد و افرادي را كه در گردآوري محصول به او كمك كرده بودند، دعوت كرده و پذيرايي مفصلي از آنها مي كرد و در صورت امكان هدايايي نقدي و يا جنسي نيز به آنها مي پرداخت. ولي امروزه چون از يك طرف كشاورزي از رونق افتاده و بيشتر زمين هاي كشاورزي به زير كشت نمي رود و نيز ادوات و ماشين آلات كشاورزي چون كمباين ، تراكتور و … با سرعت بيشتر و در اسرع وقت عمل برداشت را انجام مي دهد، اثري از تعاون و همكاري به چشم نمي خورد.
5-عيد نوروز: آخرين ماه سال در اين روستا « عيده مانگ» يعني ماه عيد ناميده مي شود. با آغاز ماه نوروز، همزمان با تغيير و دگرگوني و جنبشي كه در طبيعت ظاهر مي شود، مردم اين منطقه نيز تكاپو و جنبشي تازه را از سر مي گيرند. خانه تكاني ها آغاز مي شود، اسباب و اثاثية قابل شستشو را حتي الامكان در رودخانه ها مي شويند، ديوارهاي دروني و بيروني خانه را با رنگ ، آهك، گچ و گل سفيد، رنگ و رويي تازه مي بخشند. به وضع ظاهري منزل و محوطة اطراف نظم و آرايش ديگري مي دهند ، نو كردن و پيرايش لباس ها از سر گرفته مي شود و براي سفرة هفت سين ، گندم ، نخود و عدس خيس كرده و براي استقبال از سال نو خود را آماده مي سازند. جوانان معمولاً تا قبل از رسيدن سال جديد خود را با بازي هاي اين ماه از جمله « جنگ با تخم مرغ» سرگرم مي كنند. بعد مراسم چهارشنبه سوري را به جا آورده و به انتظار سال نو مي نشينند.
كار خريد آخر سال ، تدارك ايام عيد ، خانه تكاني ، پيراستن وضع ظاهر و غيره تا سه شنبة آخر سال ادامه مي يابد . از اين روز به بعد همه با شور و حالت زايد الوصفي منتظر طليعة نوروزند. فضاي خانه و آبادي حال و هوايي ديگر دارد و همه در جنب و جوش هستند و پرتو دلپذيري از شادماني بر همه جا پاشيده شده است.
در شب چهارشنبه سوري در اين منطقه نيز مانند ساير نقاط ايران ، مراسم آتش افروزي برگزار مي گردد و اهل خانه در مقابل منزل خود ، حتي بيماران، در حالي كه بزرگترها كودكان خرد سال را در آغوش گرفته اند، حداقل سه بار از روي آتش مي پرند و آواز و ادعيه بر زبان خود جاري مي كنند ، بدين مضمون « دردسرم و يا زردي رخسارم در اين جا بماند.»
در شب چهارشنبه سوري افرادي خصوصاً خواهر زاده ها و برادرزاده هاي كوچك بر بام خانه ها رفته و به طور پنهاني دستمال بزرگ و خوش رنگي را از روزنة بام خانه ها به داخل خانه مي اندازند. صاحب خانه نيز آن دستمال را گرفته و با شادي و خوش دلي هدايايي از قبيل پول ، شيريني و تخم مرغ رنگ كرده به گوشة دستمال بسته و به صاحب آن تحويل مي دهد.
جوانان اعم از دختر و پسر نيز در اين شب به تنهايي يا دو نفري با يكديگر نيت كرده و به طور پنهاني خود را به پشت در و يا بام خانه ها مي رسانند و بدون اينكه كسي آنها را مشاهده كند به صحبت هاي افراد داخل منازل گوش فرا مي دهند. اولين جملاتي را كه شنيدند، مورد سنجش قرار مي دهند. اگر معني و مفهوم نيك داشته باشد، آن را به فال نيك گرفته و باور دارند كه در رابطه با نيتي كه كرده اند، مرادشان برآورده خواهد شد. ولي اگر جملات شنيده شده بد و يا ناپسند باشد، آن را نشان نامرادي در مورد موضوع نيت مي دانند. اين گون فال بيني ها را اشخاص هم براي خود و هم براي ديگران انجام مي دهند.
صبح روز چهارشنبه سوري قبل از طلوع آفتاب ، افرادي از همسايه ها و يا فاميل ، زودتر از همه از خانه بيرون رفته و تركه اي « گووْ‌زه » را از درخت يا پرچين مقابل حياط منزل جدا كرده و وارد خانه شده و با آن تركه به ملايمت و آرامي بر پشت افراد خانواده مي‌زنند. وقتي بر پشت بزرگترها مي زند، مي گويد: « شاد و خرم باشي» و وقتي بر پشت كودكان و نوجوانان مي زند، مي گويد: « خرم و پيرشوي ، دشمنت كور شود. »
پس از انجام تركه زني ، دختران و پسران جوان و حتي بزرگسالان به كنار رودخانه يا نهري پر آب رفته و به نيت رفع بلا و در پيش رو داشتن سالي خوش و سرشار از شادي و تندرستي ، چند بار از روي آب به اين سو و آن سو مي پرند. پس از اتمام مراسم چهار شنبه سوري، در انتظار فرا رسيدن لحظة تحويل سال نو ساعت شماري مي كنند و بر سر سفرة هفت سين كه به وسيلة انواع شيريني و ميوه و تنقلات تزيين شده و يك جلد كلام ا.. مجيد و يك آينه و ليواني پر از آب در ميان سفره مشاهده مي شود، مي نشينند.
زماني كه سال نو آغاز شد، همة افراد خانواده با همديگر روبوسي مي كنند و سال نو را به همديگر تبريك مي گويند و براي داشتن سال سرشار از خوشي و تندرستي به دعا مي‌پردازند. در اين روز دختراني كه دوران جواني خود را مي گذرانند و از هر لحاظ آمادة ازدواج هستند ولي هنوز همسر مناسبي نيافته اند و فكر مي كنند كه بخت آن ها خوابيده است، صبح زود دور از چشم ديگران به كنار رودخانه يا نهر آبي رفته و يك دسته گل و سبزه در آب مي اندازند تا بخت و اقبال آنان بيدار شود و هر چه زودتر آرزوهايشان برآورده گردد و ازدواج كنند.
در طول ايام تعطيلات نوروزي، چون سال جديدي آغاز شده است، مردم به ديد و بازديد اقوام و خويشان خود رفته و سال نو را به آن ها تبريك مي گويند و احياناً اگر در سال گذشته خانواده هايي عزادار بوده و عزيزاني را از دست داده باشند، به آن ها سر زده و تسليتي دوباره مي گويند و لباس ماتم و عزا را از تن آن ها بيرون مي آورند.
6-« سال سِنزَه » يا سيزده بدر : روز سيزدهم سال نو را به گشت و گذار و تفريح مي‌پردازند و لباس هاي نو خود را دوباره پوشيده و غذايي نيز درست كرده و دسته دسته راهي چمن زارها و باغ هاي سرسبز و كنار رودخانه ها و نهرهاي آب مي شوند و به شادي و سرور مي پردازند و سعي مي كنند در اين روز خوشرويي خود را حفظ كرده و از هر گونه ناراحتي و جدال و اختلاف پرهيز كنند. چرا كه بر اين باورند كه اگر براي آن ها در اين روز ناراحتي پيش آيد ، اين ناراحتي و اختلاف تا آخر سال ادامه خواهد يافت.
7- عيد فطر : اولين روز ماه شوال كه عيد فطر است، مردم خود را آراسته و خوشبو كرده و لباس تميز و در صورت امكان نو پوشيده و به مسجد مي روند تا نماز عيد را اقامه كنند. بعد از گوش دادن به خطبة نماز ، نماز را خوانده و با يكديگر روبوسي كرده و اين عيد را به همديگر تبريك و تهنيت مي گويند و سپس به خانه هاي خود رفته و فطرية خود را به كساني كه مستحق و مستمند هستند، مي پردازند.
در گذشته چنين مرسوم بود كه ظهر عيد فطر، غذايي از تمام خانه ها به مسجد مي فرستادند و تمام مردان و پسران نهار را در مسجد صرف مي كردند. ولي امروزه اين آيين منسوخ شده است و خانواده ها صرفاً غذا را خودشان صرف كرده و به مسجد غذا نمي برند.
پس از صرف غذا ساكنين هر روستا به قبرستان محل بر سر مزار اموات خود رفته و به خواندن قرآن مي پردازند و نان و حلوايي مخصوص كه خودشان تهيه كرده اند ( زِرينَه نون) و خرما و حلوا احسان مي كنند و اين مراسم تا غروب همان روز ادامه دارد و در اين روز به زيارت اماكن مقدس و متبركة روستای خود و ساير روستاهاي همجوار نيز مي روند و براي قبولي عبادات خود به خواندن ادعيه و اوراد مي پردازند.
8- عيد قربان : اين عيد بزرگ اسلامي نيز در روز دهم از ماه ذيحجه در اين منطقه به خاطر تجليل و گراميداشت ياد و ماجراي قرباني شدن حضرت اسماعيل (ع) به فرمان پروردگار بزرگ توسط پدر بزرگوارش ابراهيم خليل ا.. (ع) به طرز خاصي برگزار مي شود.
در اين روز فرخنده مردم مانند عيد فطر به مسجد محل رفته و فريضة نماز عيد را بجا آورده و به خواندن ادعيه و اوراد مي پردازند. بعد از انجام اين مراسم به خانه هاي خود رفته و به فكر آماده كردن حيواني سالم جهت ذبح كردن مي باشند.
در گذشته چنين مرسوم بود كه مردم هر روستا به گروه هاي هفت نفري تقسيم مي‌شدند و گاوي را خريداري مي كردند و پس از ذبح آن در حياط مسجد و پوست كندن آن تمام گوشت ها را به داخل مسجد برده و روي هم ريخته و پس از تكه تكه كردن ، تعداد خانوار روستا را مشخص كرده و به طور مساوي براي آنها سهمي مي فرستادند و فقير و غني با هم در دريافت سهم گوشت تفاوتي نداشتند. به هنگام ذبح گاو يا گوسفند يك تكه قند در دهان حيوان مي گذارند. و به خاطر مبارك و خوش يمن بودن خون حيوان ذبح شده، بچه ها و بزرگترها ، مقداري از آن خون را به پيشاني خود مي مالند . ولي امروزه اين رسم قديمي تا حدودی منسوخ شده و اجرا نمي‌شود.
اگر كسي غني باشد، حيواني جداگانه خريداري كرده و آن را در حياط منزل خود ذبح كرده و از گوشت آن به اقوام و فاميل و همسايه ها مي دهد و اگر كسي هم توان خريد گاو يا گوسفندي را نداشته باشد، در گروه هفت نفري شركت كرده و مشتركاً حيواني را خريده ، ذبح نموده و گوشت هاي آن را بين خود تقسيم مي كنند. بعد از تقسيم گوشت هركسي بخواهد از سهم خود به چندين خانواده مقداري گوشت مي دهد و در اين صورت چه بسيار خانواده هايي كه به دليل عدم استطاعت مالي قادر به سهيم شدن در گروه هفت نفري نباشند و در اين روز مبارك از فيض قرباني نمودن بي بهره بمانند.
9- سوگواري : انسان ها در زندگي هميشه در شادي و خوشي به سر نمي برند، بلكه در بعضي مواقع شاهد از دست دادن عزيزان مي باشند و در غم و اندوه از دست دادن آن ها در ماتم و عزا به سر مي برند و مي توان گفت كه در اين دنيا پس از هر خوشي ، يك ناخوشي مي آيد و هر خيري با شري توأم است و براي اينكه بتواند در برابر اين ناملايمات و مصائب وارده بردبار و صبور باشد، درصدد يافتن روش هايي بوده تا با دست يازيدن به آنها از شدت درد و تألم خود كاسته و خود را تسكين بخشد. يكي از اين روش هاي آرامش بخش و تسكين دهنده ، همانا گرامي داشتن ياد و خاطرة عزيزان از دست رفته و گريه و زاري و به سوگ نشستن در غم و اندوه و ماتم آنهاست.
مردم اين منطقه نيز پس از تكفين و تدفين اموات طبق آيين اسلام ، مراسم ختم قرآن در شب سوم و هفتم توأم با احسان كردن برگزار مي نمايند و مراسم اربعين و سالگرد نيز متعاقباً اجرا مي شود. در مراسم سوگواري زنان بيش از مردان به گريه و زاري مي پردازند و اشعاري با لحن حزن انگيز مي خوانند و در اين اشعار مرده را تعريف كرده و معايب و نقايص او را به فراموشي مي سپارند و با سر دادن ناله ، موجب گريه و زاري بيشتري مي شوند.
ضمناً در اين منطقه علاوه بر بزرگداشت ياد و خاطرة اموات خود، در روز رحلت پيامبراكرم (ص) و ايام محرم ، ماهي كه حضرت امام حسين (ع) و ياران وفادارش در صحراي كربلا به شهادت رسيدند، در مسجد مراسم ختم قرآن برگزار مي گردد و از فقرا و مستمندان پذيرايي به عمل مي آيد.

1- بازن ، مارسل ، تالش منطقه اي قومي در شمال ايران ، ص 441
1- - آداب و رسوم فوق الذكر با اندكي تغييرات در همة روستاهاي اين بخش رايج است

تالش نشینان بخش عنبران (عقايد و آداب مربوط به باوري فرزند-امثال وحکم-باوررها و پندارهای مردم-اسطوره

10- عقايد و آداب مربوط به باروري فرزند:
فرزند و جنسيت؛ از لحظه اي كه دختري را راهي خانة شوهر مي كنند ، يك موضوع مهم فكر خانوادة داماد را به خود مشغول مي كند ، جنس فرزند يا فرزنداني است كه از آن زوج بايد متولد شود و تا زماني كه نخستين فرزندشان متولد گردد، اعضاي خانوادة آن ها با اميد و دلهره اي شديد روزها و ماه ها را سپري مي كنند. دلهرة اين كه مبادا آن فرزند دختر باشد و اميد به اين كه عروس خانم با به دنيا آوردن فرزند ذكور ماية سربلندي و شادي خانوادة خود و شوهرش گردد.
از اين روست كه وقتي عروس را بر اسب و يا اتومبيل سوار مي كنند ، پسر بچة خرد سالي را در مقابل او مي نشانند و همراه او در مقابل خانة داماد پياده مي كنند و باور دارند با انجام اين كار عروس مزبور فرزندان ذكور به دنيا خواهد آورد.
- هنگامي كه عروس وارد خانة داماد مي شود، اگر پاي راست خود را اول به آن سوي آستانه بگذارد، مي گويند فرزند اولش پسر و اما اگر اول پاي چپ خود را به آن سوي آستانه بگذارد، اولين فرزندش دختر خواهد بود.
- قبل از آوردن عروس به خانة داماد يكي از نزديكان داماد شالي را دور كمر عروس مي بندد و مي گويد: اي عروس! از تو هفت پسر مي خواهم و سرآخر يك دختر.
نازايي : اما اگر مدتي از زناشويي يك زوج سپري شود و زن باردار نگردد ، اعمال زير را انجام مي دهند كه به آنها اشاره مي شود:
- زن نابارور به زيارت اماكن متبركه مي رود و به نيت اينكه بارور شود ، يك رشته نخ به ضريح يا بر آستانة در آن زيارتگاه مي بندد و يك گهوارة كوچك كه از پيش تهيه نموده در كنار ضريح مي گذارد و يك تكة چوب به عنوان كودك در داخل آن گهواره قرار مي دهد.
- به نزد دعا نويس هاي معروف رفته و تعويذ و دعاي باروري مي گيرد.
- مقداري هَوَجوعَه ( نوعي گياه) را كوبيده و به صورت پودر در مي آورند، سپس مقداري روغن دنبة گوسفند به آن مي افزايند و اين معجون را به صورت هفت عدد قرص در مي آورند و يكي از آن ها را به صورت شياف در داخل آلت تناسلي خود قرار داده و بقيه را هر روز يك عدد پيش از صبحانه مي خورد. البته اين رسم بيشتر در ميان تالش هاي گيلان رواج دارد و مردم روستاهاي بخش عنبران براي تهية اين دارو به گيلان مي روند تا اين معجون را از ماما هاي گيلاني اخذ كنند.

- چله بر خوردن ؛ يعني روبرو شدن با زني كه خود در چلة ازدواج يا زايمان است را نيز از جمله علل ناباروري مي دانند. لذا در صورتي كه زني بداند ، چله اش با چه كسي بر خورده است، پيش دعا نويس رفته و خواستار بريدن چله مي شود.
باروري: در صورت باردار بودن زن بر اين باورند كه :
- اگر صورت زن كك مكي بشود، مي گويند دختر به دنيا مي آورد.
- اگر جنين در چند ماه اول در سمت چپ شكم بيشتر قرار داشته باشد، مي گويند دختر است. اما اگر بيشتر در سمت راست شكم مادر قرار گيرد، مي گويند پسر است.
- در صورت بزرگ بودن بيش از اندازة شكم مادر مي گويند ، بچه اش دختر خواهد بود و در غير اين صورت پسر به دنيا مي آورد.
- استخوان سر ماهي ، جناق ماهي را به هوا پرتاب مي كنند و وقتي كه بر زمين مي‌افتد اگر دو شاخك دست مانندش به طرف بالا باشد ، مي گويند جنين پسر نيست و دختر است و اگر به طرف پايين باشد، فرزند پسر خواهد بود.
- يك كلة گوسفند را به زن حامله مي دهند تا آن را تميز كند و براي پختن آماده نمايد. او پس از انجام كارهاي اوليه با كشيدن استخوان آرواره دهان آن را چاك مي زند ، چنانچه زبان كوچك آن ديده شود و داراي مو يا پرز باشد، مي گويند جنين رحم زن مورد نظر پسر است. در غير اينصورت باور دارند كه حتماً دختر به دنيا خواهد آورد.
- اگر سم قاطر را بجوشانند و به زن حامله بدهند سقط جنين خواهد كرد.
- اگر زن حامله بيشتر ماهي بخورد ، چشم فرزندش آبي خواهد بود.
پرهيزها: زن باردار در طول دورة بارداري بايد از انجام اين اعمال خودداري كند در غير اينصورت آسيب و زيان خواهد ديد. چرا كه از طرف آل و جن در اين دوران بيش از هر زمان ديگر تهديد مي شود.
- شب ها نبايد به تنهايي از خانه بيرون برود و اگر همراه كسي هم باشد بايد يك اهرم فلزي با خود همراه داشته باشد و از خانه یا محوطة آن نبايد دور شود.
- نبايد بر روي زمين آب گرم بريزد و در صورت ريختن بايد بسم ا… بگويد.
- به هنگام روز هم حتي الامكان نبايد از اماكن سنگين مانند « خرابه ها، دره ها، گورستان ها و … عبور كند.» در صورت عبور بايد هميشه نام خدا را زير لب زمزمه كند و يك چاقو يا اهرم فلزي ديگر همراه داشته باشد.
- براي اينكه آل و جن به او نزديك نشود بايد سنجاق فلزي بر روي يقة لباس خود بزند. چون اجنه و آل از آهن مي ترسند.
زايمان : براي اينكه زايمان آسان انجام بگيرد، اعمال زير را انجام مي دهند:زن حامله را مدت ها قبل وادار به انجام كارهاي بدني مي كنند. از ملاي محل تعويذي به نام آزاد نامه مي گيرند تا زايمان آسان صورت گيرد. يك نفر به مسجد رفته و به خواندن دعا و نماز مي پردازد. يك عدد تخم مرغ را از روزنه سقف خانه يا بالاي درب خانه به زمين مي اندازند. اگر دختر بچه اي در پيش زائو باشد، دامن او را پاره مي كنند. مقداري آب روي صفحة قرآن كريم يا تسبيح عالم و روحاني محل ريخته و سپس آن را به زائو مي خورانند. مقداري مو در دهان زائو مي گذارند تا حال او به هم خورده و حالت استفراغ و قي پيدا كند و وادار به زور زدن شود. براي اينكه جفت نوزاد بيفتد، يك بطري به او مي دهند تا در آن بدمد و بعد از افتادن جفت ، آن را در جايي مناسب ، اغلب در گوشه اي از چهار ديواري منزل، دفن مي كنند. اگر زايمان خيلي سخت صورت مي گرفت در گذشته در كنار زائو بدون اينكه او متوجه شود، تيري را با تفنگ شليك مي كردند و زائو از هراس ناشي از صداي شليك گلوله بچه را به دنيا مي آورد.
بعد از تولد: بعد از تولد تا وقتي كه ناف كودك نيفتاده است، ماما هر روز به او سر مي زند و اگر متوجه عفونت ناف كودك شود ، بر روي آن مرحمي كه از اختلاط زردچوبه و خمير و كره به دست آمده است، مي گذارند تا مداوا گردد.
بعد از زايمان نوعي غذاي نرم كه از آرد ، كره و شير و شكر درست مي شود به زائو مي دهند تا شكم او نرم شود و به زبان تالشي به آن « لكه تور» كه همان كاچي است، گفته مي شود.
اولين شستشوي نوزاد نيز توسط ماما در دهمين روز تولد انجام مي گيرد و از اين پس ديگر وظايف ماما به پايان مي رسد و در قبال زحمات خود هداياي جنسي و نقدي دريافت مي‌كند.
تا چهل روز از نوزاد و زائو مراقبت ويژه اي بعمل مي آورند تا آل و جن به آن ها آسيب نرساند و يا به چلة ديگري ( ازدواج – زايمان ) برخورد نكند تا زائو آب چله بر سر خود ريزد.
دندان : در مورد دندان درآوردن كودكان نيز بر اين باورند كه :اگر كودك زودتر از يك سالگي دندان در بياورد ، مي گويند كه سر خور است. اگر كودك ديرتر دندان بياورد، مي گويند كه كله سخت است.

امثال و حكم :
امثال و حكم ، قسمت عمده اي از فرهنگ مردم است كه مفاهيم عميق فلسفي و خصوصيات روح انساني را از زماني كه بشر به صورت كوچ نشيني زندگي مي كرده در غايت سادگي و صراحت آشكار مي سازد و از آن جايي كه تعريف علم، اطلاع از تجربة گذشتگان مي باشد، مي توان گفت كه وسعت اطلاعاتي را كه مطالعة مردم از انديشه و آرزو ، رفتار و كردار، افق ديد و داوري ، طرز معيشت ، آداب و رسوم و احتمالاً از زندگي مادي و معنوي مردم نشان مي دهد، در هيچ كتاب تاريخ نمي توان يافت، به طوري كه هر يك از آن ها به تنهايي مي تواند عنوان كتاب و يا نمايشنامه و يا قصيده اي قرار بگيرد. در زير به نمونه هايي از امثال و حكم رايج بين مردم اين منطقه اشاره مي شود:
* آز كي بِزَه چورنيم، چه ايله بِز ، چه صاگِله بِز :
من كه بز چران يا چوپان هستم ، چه يك بز چه صد بز.
اغلب وقتي به كار مي رود كه نفي كميت يك كار مورد نظر باشد.
* آز وُنَم نيَه ، تِووُنَش بِدوش :
من مي گويم نر است، تو ميگويي بدوش.
زماني به كار مي رود كه انجام كار غير ممكني را از كسي بخواهند.

* آسبِه ، آسبِه تينو اُباستوش، هام رانگ نبو ، هامخو بَبين:
اسب را پيش اسب ببندي همرنگ نشود ، همخو مي شود.
در مورد تأثير كمال و نقصان همنشيني به كار مي رود.
* آقا بَه نوكَه ، نوكَه بَه چوكَه :
آقا كار را به نوكر واگذار كرد و نوكر هم به چاكر حواله كرد.
از روي كنايه در بارة كسي به كار مي رود كه كار مربوط به خود را به افراد كوچكتر از خود واگذار مي كند.
* آنگِشتَه بِژنوش ، لَكَه پِبَگات :
انگشت بزني ، لك بر مي دارد.
در وصف سپيدي زن ها به كار مي رود.
* اُسِنه بَه، بَه چوئه بَه كوش ایبَگنِه:
كار در آهني هم به در چوبي مي افتد.
در مورد احتياج پيدا كردن انسان ها به همديگر ، چه فقير چه غنی به كار مي رود.
* اِشتان ديمِم ، سِپَه ديم كا :
روي خود را مثل روي سگ كردم.
از روي ناچاري و پر رويي ، جان سختي سگ را عاريت گرفتم .
* اِشتِه رويه ، مَگه بَچَه رويه آنگِل :
مگر رودة تو به رودة‌ او گره خورده است.
زماني به كار مي رود كه يك نفر به ديگري حسادت ورزد.
* ايلَه اُودَمه:
آدم بي مثل و مانندي است.
در وصف كسي به كار مي رود كه اختيارش در دست خويش است و روي حرف خودش مي ايستد.
* ايلَه دو بِنندَه نِشتَه:
زير يك درخت نشسته است.
از روي دلسوزي ، كنايه به كسي است كه تنها يك فرزند دارد.
* اي پوئه نون بِه، سِپَه باردِه :
يك تكه نان شد و سگ آن را برداشت.
در مورد كسي به كار مي رود كه فوراً و به زودي به جايي رود و گم شود، به مصداق ضرب المثل، « آب شد و به زمين فرورفت»
* بِشي بَه هندستون ، نَنَش بِيِند ، بالَش بستون:
برو به هندوستان ، مادرش را ببين ، بچه اش را بگير.
در مورد تأثير اصل و نصب خانوادگي در انتخاب همسر به كار مي رود.
* بَه عاشقچي شون وُتِه ، بِژَن. وُتِشِه : پوشنم تَكَه :
به نوازنده گفتند بنواز، گفت: پاشنه‌ام ترك برداشته است.
در مورد كساني به كار مي رود كه ميل به انجام كاري ندارند و بهانه هاي واهي و پوچ مي آورند.
* بَه وَشيانَه نِچي اُشِنَدَه :
به گرگ گرسنه شبيه است.
در وصف كسي به كار مي رود كه براي حفظ يا به دست آوردن خوراك شكم به هيچگونه پروا و نزاكتي پايبند نيست.
* جهنَم اَشِه ، اِشتارو ، همروي بَپّيّه :
كسي كه مي خواهد به جهنم برود براي خودش رفيق مي طلبد.
كنايه از كسي است كه براي انجام كار خطرناك ، شريك مي طلبد.
* چَپَه طَرَفوي پِبَه :
‌ از پهلوي چپ برخاسته است.
در بارة كسي بكار مي رود كه هميشه بد مي آورد و كارش جور نمي شود.
* چَشونِش حَدَقائو بِشَه :
چشمانش از حدقه در آمده است.
در مورد كسي به كار مي‌رود كه در صدد سوء استفاده كردن از فرصت به دست آمده است.
* چشَندَه ش نور ني :
چشمش نور ندارد.
در مورد كسي به كار مي رود كه هر چه به او خوبي كنند ، ناراضي و ناسپاس باشد.
* چوكِه كي تِمون، دامونِ رو وِقاندَه ني :
خوب است كه تو را براي دارويي نفرستاديم.»
در بارة كسي كه او را براي انجام كار ضروري فرستاده شود، يادش برود كه زود برگردد.

* حَه رو ياسينيم هاننَه :
براي خر ياسين مي خوانم.
در بارة كسي بكار مي رود كه هر چه قدر برايش دليل و منطق بياوري ، در گوشش فرو نمي رود.
* خِدو ژِنِه بِه مِردِ خوكِ ايلَه ورائوي پِبگات :
خداوند خاك زن و مرد را از يك جا بر مي‌دارد.
كنايه از هم خلق و خوي بودن زن و شوهر و اشتراك سليقه اي آنان است.
* سِپَه دُمِ بِبِروش ، پَس نيَ بِب :
دم سگ را ببري گوسفند نمي شود.
كنايه از كسي كه خلاف نظر مدعا خصلت زشت خود را ترك نكرده است.
* سِپَه چورنينَده :
سگ مي چراند.
در بارة كساني بكار مي رود كه بيكار و بي عار هستند.
* سِپَه ديمِشه هِست.
روي سگ دارد.
از هر دري او را براني از در ديگر وارد مي شود.
* كام بَحَه ، نوكَه بِگات :
كم بخور و نوكر بگير.
اول قدرت و مقامي به دست بياور و سپس از ديگران توقع خدمت گذاري داشته باش.
* كَجَلَه مازگِش هاردَه:
مغز زاغ يا پرستو خورده است.
در وصف كسي كه پر چانه و ياوه گو باشد، به كار مي رود.
* گَپي ژِندَش كي پاتَه كاگِ سِرَه ی اُمَنَدَه :
حرفي مي زني كه مرغ پخته شده خنده اش مي گيرد.
در بارة كسي به كار مي رود كه حرف بي ربط و خنده دار و دور از عقل مي‌زند.
* لَوَه ش پي باستَه :
شكمش پيه زده است.
از روي كنايه در مورد كسي به كار مي رود كه در خوردن آب و ترشيجات اسراف كند.
* مَگَه اُويزِه واردَه ؟!:
مگر سيل آن را آورده است؟!
زماني به كار مي رود كه براي چيزي بيش از انتظار ديگران ارزش و اعتبار قائل باشند.
* مَگَه اِشتِه دَه دَه مُولِش هاردَه ؟!
مگر مال پدرت را خورده است؟!
در مورد كسي به كار مي رود كه بخواهد بي دليل و علت ديگري را آزار و اذيت دهد.
* وِلِ ريزه سَه ، بِرِه ماندَه :
روي رد گل ، خار به جا مانده .
جاي آدم خوب را آدم بد گرفته است.

* ويشَه بِشَغول ني بَب :
بيشه بي شغال نمي شود.
زماني به كار مي رود كه نبايد احتياط را از دست داد و بي گدار به آب زد.
* هار كسي بَه جو كَسِ آسبِه پنشتو، بَپيَه اِ طرفَه بِنِشته :
كسي كه به اسب ديگران سوار شود بايد يك طرفه بنشيند.
در مورد اطمينان نكردن به ديگران و بي وفايي و عدم اعتماد به دنيا و آنچه در آن است، به كار مي رود.
باورها و پندارهای مردم:
* اگر دامي را كه براي چرا به صحرا برده اند، گم شود و شب در صحرا بماند، براي آنكه حيوانات درنده آسيبي به آن نرسانند، پيش روحاني محل و دعا نويس رفته و از او مي‌خواهند كه دهان حيوانات درنده از جمله گرگ را ببندد. او هم چاقويي را باز كرده و سورة الشمس را مي خواند و بدين ترتيب دهان گرگ تا پيدا شدن حيوان بسته مي شود و دام از گزند و آسيب آن در امان مي ماند.
* به هنگام خشكسالي و نباريدن باران ، براي طلب باران علاوه بر خواندن نماز استسقاء زنان فقير و مستمند به زيارت اماكن مقدس فرستاده و بعد از زيارت نمودن به در خانة مردم مي روند و اشعاري مي خوانند و بر روي كاسه و تشت مسي و آهني مي كوبند و از هر خانه هديه اي گرفته و مي روند و از اين هداياي جنسي كه اكثراً ملزومات تهية آش و خوراكي مي باشد، غذايي آماده كرده و به تمام ساكنين و مردم احسان مي كنند. در ذيل به اشعار و معاني آن كه در مراسم طلب باران خوانده مي شود، اشاره مي كنيم:
جوجوخ ، جوجوخ ، هاي جوجوخ – بارزَه بولوش بويو كِه.
يعني : جوجوخ ، جوجوخ ، هاي جوجوخ – قد بالا و قامت بلندي دارد.
هاركسي بَمان پاي بَدوي- ژِنش بَه زوئَه بِزاندو.
يعني : هر كسي به من نذري بدهد – زنش پسر به دنيا بياورد.
هاركسي بَمان پاي ني بَدوي- ژِنش بَه كينَه بِزاندو.
يعني : هر كسي به من نذري ندهد – زنش دختر به دنيا بياورد.
هاي خِدو! هاي خِدو! – حِشكي پِگات تاري اَيكَه .
يعني : اي خدا! اي خدا! – خشكي را بردار ، رطوبت ( باران) بريز.
* سگ آرزو مي كند كه صاحب او هفت پسر داشته باشد تا هر كدام يك تكه نان بيندازند و او سير شود.
* گربه آرزو مي كند كه صاحب او هفت دختر كور داشته باشد تا بتواند موقع نان خوردن آن ها، از دست هر كدام تكه اي بربايد و خود را سير كند.
* پاشيدن آب پشت سر مسافر موجب بازگشت سريع و سالم او خواهد شد.
* اگر پسر بچه اي را به هنگام بردن عروس ، در جلوي او بنشانند ، باعث مي شود كه اولين بچة او پسر باشد.
* اگر موقع غذا و چاي ريختن ، ظروف غذا و استكان ها به ترتيب در يك رديف منظم قرار گيرند، نشانه و دليل آمدن مهمان است.
* اگر خاکروبه و آشغال را در كنار اتاق جمع كنند، باعث مي شود كه شيطان در آنجا لانه كند ( جمع شدن ميكروب)
* اگر هنگام جارو كردن منزل، جارو به كسي بخورد، شخص جارو كننده به جارو تف مي‌كند. زيرا عقيده بر اين است كه برخورد كردن جارو با شخص ، شوم و بد يمن است.
* اگر به هنگام تحويل سال مبلغي پول در كف دست خود داشته باشند، اين پول باعث كثرت پول و ثروت در سال جديد خواهد شد.
* اگر كلاغ جلوي خانه يا منزل بنشيند و قارقار كند ، خبر از آمدن مسافر مي دهد.
* اگر چيزي را بشمارند، عقيده بر اين است كه در آن چيز نقصان به وجود مي آيد و كم خواهد شد.
* قيمت گذاري روي احشام موجب مريضی يا تلف شدن آن ها خواهد شد.
* به هنگام ريختن آب گرم بر روي زمين بايد بسم ا… گفت. زيرا باور دارند كه اگر اين كار را نكنند، آب گرم موجب سوختن اجنه شده و آن ها نيز انتقام اين عمل را از كسي كه آب ريخته است ، خواهند گرفت.
* كسي كه بدنش خال زيادي دارد، دشمنان زيادي خواهد داشت.
* آوردن دُم گرگ به محل ، باعث نزاع و جنگ در آن محل خواهد شد.
* اگر چشم كسي پف كند، بر اين باورند كه در جايي غذايي مي پخته اند و بوي آن غذا به آن خورده است و باعث پف كردن چشم او شده است و براي رفع اين عارضه از هفت همسايه مقداري ملزومات تهية يك خوراكي ( غذا) مي گيرند و بعد از پختن آن غذا ، بدون اينكه بيمار متوجه شود، بر پشت او مي كوبند و بيمار را وادار به خوردن آن غذا مي‌كنند.
* اگر كف دست فردي خارش كند ، آن را دليل دريافت پول از جانب كسي مي دانند.
* اگر لب ها و اطراف دهان كسي خارش كند،آن را نشانة روبوسي نمودن با كسي مي‌دانند.
* اگر پلك چشم راست انسان تكان بخورد آن را دليل بر بديمني و اگر پلك چشم چپ تكان بخورد ، آن را نشان خوش يمني و مباركي مي دانند.
* اگر لنگة كفش هاي فردي روي هم قرار گيرد،آن را دليل بر غيبت كردن از او مي دانند.
* اگر قورباغه وارد خانه شود، باران خواهد باريد.
* اگر سجاده و جلد قرآن را در آب روان بخيسانند، باران خواهد آمد.
* اگر مرغ مانند خروس بخواند، آن را دليل بديمني مي دانند و فوراً بايد سر آن مرغ را بريد.
* اگر روي قورباغه آب پاشيده شود، موجب پيدا شدن زگيل در دست انسان مي شود.
* كشتن قورباغه موجب باريدن باران مي شود.
* اگر روي پلك چشم آدمي چيزي قرار گيرد، آن را دليل بر آوردن سوغاتي و ارمغان برای او مي دانند.
* در روزهاي « شنبه و چهارشنبه» محصولات دامي ( لبنيات) را نبايد از خانه بيرون داد، چون شگون ندارد. اگر ضرورتي پيش آيد در شير پخته شده تكه اي زغال و در شير خام بايد مقداري نمك ريخت.
* اگر از اولين شير دوشيده شده از دام ها براي همسايه ها ببرند، بايد همسايه ها در ظرف شير مقداري پول يا تكه اي قند گذاشته و تحويل دهند. در صورت عدم انجام اين كار ، آن را دليل بديمني و بي بركت بودن شير مي دانند.
* در خانة همسايه ها از بيماري و يا مرگ و مير احشام خود سخني به ميان نمي آورند. ولي اگر كسي بدون تمهيدات لازم مانند گفتن « رويم به كوه» و يا « از شما دور» و غيره چنان سخناني را بر زبان بياورد، صاحبخانه بلافاصله هيزم نيمه سوخته اي را در داخل اجاق مي كند و در دل خود مي گويد: « آن جا بماند.» يعني در خانه و سرا و در ميان دام هاي شما بماند.
* ناخن دست و پاي خود را بايد در خانة خود گرفت ، نه در خانة ديگران ، چون شگون ندارد.
* اگر كله و سر دو نفر به طور اتفاقي به هم بخورد ، هر دو نفر بايد به زمين تف كنند و گرنه باور دارند كه كچل خواهند شد.
* هر كس قلقلكش نگيرد، مي گويند حرام زاده است.
* اگر كف پاي فردي خارش كند، حتماً به سفر خواهد رفت.
* كسي كه به هنگام شب به دنيا آمده باشد، پاي او سنگين و اگر سحرگاهان بدنيا آمده باشد، پاي او سبك خواهد بود.
* اگر به هنگام روز نيمة چپ سر فردي درد بگيرد، باوردارند كه در جايي از او به نيكي ذكر مي شود، و اگر نيمة راست سرش درد بگيرد، از او به بدي ياد مي كنند و در شب برعكس.
* در روز اول هفته يا ماه اگر چيزي از اسباب و اثاثية منزل بشكند، تا پايان هفته يا ماه ممكن است وسايل زيادي در آن خانه شكسته شود، پس بايد مواظب بود.
* در شب عيد نوروز نبايد به چراغ روشن پف كرده و آن را خاموش كرد. چرا كه ممكن است منجر به مرگ يكي از عزيزان شود.
* اگر كسي خواب بدي در شب ببيند، اگر صبح روز فردا آن خواب را براي آب چشمه يا رودخانه تعريف كند، خوابش خوش يمن و مبارك خواهد بود.
* هنگام شب نبايد خانه را جارو كرد. چون كه موجب بد بياري مي شود.
* اگر داماد ته ديگ خورده باشد، شب عروسي او باران خواهد آمد.
* اگر دو نفر عروسي كنند و يكي از اقوام عروس يا داماد تصادف كند و بميرد، مي گويند عروس بد قدم بوده است.
* پس از نوشيدن چاي، استكان خالي را نبايد در نعلبكي خواباند. چون موجب بروز اتفاق بد براي كسي كه چاي را ريخته است يا ميزبان مي شود.
* براي رفع برفك دهان بچه مقداري از موي سر زني كه شوهرش مرده و به عقد برادر شوهر خود درآمده است، در دهان بچه مي گذارند و برفك دهان بچه از بين مي رود.
* اگر بوي خيار موجب اسهالي نوزاد شود، خيار را دو نيم كرده و از آب آن خيار به كف پاي نوزاد مي مالند و بچه اسهال نخواهد گرفت.
* اولين باري كه نوزاد در شكم مادرش بجنبد، هر كسي كه رو در روي مادر باشد، بچه به شكل او خواهد شد.
* زني كه بچه اش تازه مرده باشد، نبايد به ديدن زني كه تازه وضع حمل كرده برود. معتقدند كه نوزاد مي ميرد.
* اگر زني حامله است و آرزوي خوردن چيزي ( ويار داشته باشد) و گيرش نيايد، معتقدند كه قسمتي از بدن نوزاد سياه و يا چشم او سبز مي شود.
* اگر هنگام مسافرت، كسي عطسه كند، مي گويند، صبر آمده. بايد بنشينند و پس از مدتي به حركت خود ادامه دهند.
* زن حامله اي كه زياد به ترشي علاقه داشته باشد، دختر و اگر به شيريني علاقه داشته باشد، پسر به دنيا مي آورد.
* اگر زن نازا سر زن چله اي برود، ( زني كه چهل روز از عمر نوزادش گذشته باشد.) نوزاد او خواهد مرد.
* اگر زني كه نازا است و چله به او افتاده است ، به منزل تازه عروس برود، عروس هيچوقت داراي فرزند نخواهد شد.
* اگر كسي بدجوري سرفه كند يا سياه سرفه بگيرد، به او شير الاغ يا ماديان مي دهند.

اسطوره ها :
موش و گربه: دو همسايه بودند كه از وضع بد اقتصادي ، روزگار به سختي مي‌گذراندند. يك روز آن ها قرار گذاشتند كه بروند و قطعه زميني شخم بزنند و در آن گندم بكارند. وقتي زمين را شخم زدند و آماده نمودند، يكي برگشت و گفت: پيش از اينكه بذر بپاشيم ، بايد قرار بگذاريم كه هنگام برداشت ، محصول را به چه ترتيب تقسيم كنيم. ديگري گفت: اي بابا … اين كه چيز مهمي نيست، يك من كمتر يا بيشتر ، حالا كو وقت برداشت؟ حالا كو محصول؟
اولي گفت: اِلا و باا … از حالا بايد قرارمان را بگذاريم . دومي گفت: باشد، هر طور كه تو بگويي، من قبول دارم. اولي گفت: وقتي گندم ها رسيد، من قسمت بالايي را بر مي دارم و تو قسمت پايين را بردار. دومي گفت: مسئله اي نيست. قبول دارم. آن گاه با كمك همديگر بذر را پاشيدند و چندين ماه از كشتة خويش مواظبت كردند تا اينكه هنگام درو و برداشت محصول فرا رسيد. اولي پيش دستي كرد و رفت و همة خوشه ها را چيد و با خود برد و قسمت پايين آن را كه همه اش ساقه و كاه بود، باقي گذاشت. دومي وقتي به زيركي و حقة دوست خود پي برد، خيلي ناراحت شد ولي ديگر كار از كار گذشته بود و خودش ندانسته همانطور عهد كرده‌بود.
سال ديگر باز هم اين دو نفر با هم رفتند در زمين تا براي كِشتي ديگر آماده اش كنند. دومي بي آنكه حقة پارسالي رفيق خود را به رخ او بكشد، از او پرسيد: امسال چه مي‌كاريم؟ او در جواب گفت: سيب زميني. دومي گفت ؛ باشد. ولي امسال من قسمت بالاي محصول را بر مي دارم. اولي گفت: باشد امسال قسمت بالاي محصول مال تو. در حاليكه از ته دل به ساده لوحي دوست خود مي خنديد. سپس دوشادوش هم مشغول كار شدند. هنگام برداشت محصول كه فرا رسيد، اولي باز در يك فرصت مناسب به جاليز رفته و قسمت بالاي كشته ، يعني برگ و بوته ي خشك و بي فايده را كنار گذاشت و قسمت پايين آن را ( سيب‌زميني ها) را از خاك بيرون آورد و برد. دومي وقتي فهميد دوباره سرش كلاه رفته ، تصميم گرفت از شريك متقلب خود انتقام بگيرد و براي اين كار دست به سوي آسمان بلند كرد و از خدا ياري خواست.
در اين هنگام شريك گناهكار دچار خشم خداوند شده و به شكل موشي درآمد و در سوراخي خزيد. اما دوستش كه عهد كرده بود از او انتقام بگيرد، از خداوند خواست كه او را هم به شكل موجودي ضد آن دوست گناهكار درآورد. خداوند هم خواستة او را اجابت كرد و او را به صورت گربه در آورد.
لاك پشت: روزي و روزگاري ، نو عروس جوان در خانه آب گذاشته بود تا سر و تن خود را با آن بشويد كه ناگهان پدر شوهرش از راه رسيد. عروس خانم كه بد جوري غافلگير شده بود ، سراسيمه هر چه به دور بر خود نگاه كرد تا لباس ، چادري و يا چيزي براي پوشانيدن خود پيدا كند، موفق نشد. ناچار همانطور كه داخل تشت نشسته بود ، لگن را به صورت وارونه روي سر خود گذاشت. اما چون ديد تشت و لگن براي پوشانيدن بدنش كافي نيست، از خداوند تقاضا كرد كه او را به شكل موجودي در بياورد تا از خجالت پدر شوهرش در بيايد. خداوند هم خواهش او را پذيرفت و او را به صورت جانوري كه امروزه لاك پشت نام دارد، در آورد.
انتر : روزي حضرت موسي يك قواره پارچه پيش خياط برد تا يك دست لباس براي او بدوزد. خياط پارچه را بريد و لباسي را كه حضرت موسي سفارش داده بود، براي او جدا كرد و يك تكه از آن پارچه را كه اضافه آمده بود، روي صندلي خودش گذاشت و روي آن نشست تا كسي آن را نبيند. چند روزي گذشت و حضرت موسي نزد خياط رفته و لباس خود را تحويل گرفت و حق الزحمة او را نيز پرداخت كرده و پرسيد: از پارچه چيزي زياد باقي نماند؟ خياط گفت نه! و سوگند دروغ خورد.
حضرت موسي كه از ماجراي تكه پارچة اضافي با خبر بود، به خياط گفت: تورا نفرين خواهم كرد. و خياط گفت باشه نفرين كن. حضرت موسي هم او را نفرين كرد و او در همان لحظه به شكل انتر در آمد. اكنون سرخي نشيمن انتر نشان از رنگ پارچة حضرت موسي است.
برف : در آغاز چيزي مانند برف وجود نداشت و به جاي برف از آسمان آرد مي‌باريد و انسان ها با جمع كردن آن ، ناچار بودند كه براي تهية خوراك كار كرده و زحمت زياد بكشند. ولي بعداً بر اثر كفر نعمت و ناسپاسي انسان ها به جاي آرد چيزي از آسمان باريدن گرفت كه برف ناميده اند.
رعد و برق : پيرزني در آسمان زندگي مي كند كه دشمن انسان ها است. هرگاه كه خشمگين مي شود بر اسب خود سوار شده و چهارنعل از اين سو به آن سوي آسمان مي تازد. به هنگام تاخت و تاز هرگاه كه سم پاي اسب او به سنگ برخورد مي كند، جرقه اي توليد مي‌شود كه ما آن را برق ناميده ايم . رعد هم همان صداي پاي اسب آن پيرزن است.
ناخن: در آغاز، تمام بدن حضرت آدم و حوا از ناخن بود. اما وقتي كه مرتكب گناه شدند و خداوند آنها را از بهشت بيرون كرد، پوشش ناخن بدن آن ها به پوست تبديل شد و تنها نشانه اي از آن بر روي نوك انگشتان دست و پاي انسان بر جاي ماند.
زمين لرزه: زمين روي شاخ يك گاو نر قراردارد و آن گاو نر هم بر پشت يك ماهي ايستاده است. اگر چشم ماهي باز و بسته شود و پلك آن تكان بخورد ، زمين لرزه رخ مي‌دهد. اگر ماهي تكان بخورد، دنيا يكسره ويران مي شود.
ماكيان: در آغاز همة پرندگان كامل بودند. يك روز دور هم جمع شدند تا به سرزميني دوردست سفر كنند. هنگام پرواز گروهي گفتند: به خواست خداوند پرواز مي كنيم و به مقصد مي رسيم. ولي گروهي گفتند : بلي پرواز مي كنيم و حتماً به مقصد مي رسيم. اما در لحظة پرواز ، همگي كه بال گشودند و به پرواز درآمدند، آن هايي كه يادي از خدا نكرده بودند، قدرت پرواز خود را از دست داده و بر زمين فرود آمدند. اين گروه از پرندگان بعداً به پرندة ناقص مشهور شدند. مرغ ، اردك، بوقلمون و مانند اين ها از آن جمله هستند.
دشمني سگ و گربه: ابتدا بين سگ و گربه هيچ اختلافي وجود نداشت. يك روز آن ها با صاحب خود به جايي مي رفتند. در بين راه به درختي رسيدندو در زير ساية آن درخت نشستند تا خستگي دركنند. صاحب آن دو به خواب سنگيني فرورفت و سگ هم بلند شد و از آنجا دور شد. گربه از اين فرصت استفاده كرده و چشمان صاحب خود را در آورده و مي‌خورد وقتي كه سگ برمي گرددو از ماجرايي كه اتفاق افتاده با خبر مي شود، به گربه حمله مي كند تا آن را بگيرد و مجازات كند ولي گربه از دست او در مي رود و فرار مي كند و بدين ترتيب بين آن دو ( سگ و گربه) دشمني آغاز مي شود.
ناله و موية جغد: يك روز به جغد دستور داده شد كه پرندگان زير دست خود را تنبيه سختي كند و آن ها را به انجام كارهاي سخت و دشوار و طاقت فرسا بگمارد. ولي جغد راضي نمي شد كه نسبت به زيردستان خود ستمي روا دارد و نمي توانست دل آن ها را برنجاند. لذا از آن دستور سرپيچي كرد. اما چون مي دانست اين عمل نافرماني بدون كيفر نخواهد ماند، راه فرار در پيش گرفت و خود را در ميان جنگل پنهان كرد و بناي ناله و مويه نهاد. اكنون از همان روز است كه جغد در جاهاي تاريك جنگل زندگي مي كند و كارش جز ناله و مويه چيز ديگري نيست.
خرس و ميمون: دو برادر بودند به نام هاي امير و مميز و چون از مال دنيا بهره اي نداشتند، روزگار سختي را مي گذراندند.هر چه قدر هم كار مي كردند، وضع زندگي آن ها خوب نمي شد. تا اينكه يك روز پيش حضرت نوح (ع) رفتند و درد دل خود را با آن حضرت در ميان گذاشتند. حضرت نوح (ع) براي آن ها دعا كرد و آن ها خيلي ثروتمند شدند و داراي گله هاي گاو و گوسفند و شتر فراواني شدند. يك روز حضرت نوح (ع) به خانة ان ها رفت. آن ها تصميم گرفتند كه حيواني براي او قرباني كنند و رفتند تا شتري بياورند ولي دلشان نيامد و به سراغ گاوها رفتند، باز دلشان نيامد و سپس به سراغ گلة گوسفندان رفتند ولي باز دلشان نيامد كه حيواني را براي آن حضرت قرباني كنند. تا اينكه رفتند و گربه اي كشتند و گوشت آن را سرخ كرده و در سفره گذاشتند. چون حضرت نوح از ماجرا با خبر شده بودبه گوشت پخته شده، گفت: حيوان بلند شو و برو. گوشت پخته شده جان گرفت و ميو‌ميو كنان راه افتاد و رفت. امير و مميز كه شاهد ماجرا بودند از وحشت غضب پيامبر خدا يكي بالاي درخت رفت و ديگري در لاي پشم هاي چيده شدة گوسفندان خود را پنهان كرد. در همان حال حضرت نوح (ع) آن ها را نفرين كرد و در اثر همين نفرين او ، آن كسي كه بالاي درخت رفته بود به ميمون تبديل شد و ديگري كه در لابلاي پشم گوسفندان مخفي شده بود به صورت خرس درآمد.(پایان).